اسلام شناسی ← علم و دین، علم امام به علوم تجربی

پرسش:من مردی 40 ساله با تحصیلات کارشناسی برق و ساکن ایران هستم . در زمینه اسلام و اصول اعتقادی آن تحقیق میکنم . خواهشمندم به زبانی ساده و برمبنای عقل و منطق پاسخ سئوالاتم را داده و منابعی نیزاگر وجود دارد معرفی کنید . 1 - شیعه اعتقاد دارد امامان علم الهی داشته و تمامی علوم نزد ایشان است . چگونه است که با وجود 12 امام هیچیک از ایشان در هیچ شاخه ای از علوم حرفی برای گفتن نداشته اند ؟ اگرچه تعدادی از ایشان بعنوان استاد دانشمندان اسلامی بوده اند اما چرا از خود آنها چیزی که نشان از علم لایتناهی باشد ندیده ایم ؟ ( کتاب علمی – سخنرانی علمی- حدیث و روایات علمی و ...) 2 – مسلمانان قرآن را معجزه بزرگ پیامبر دانسته و آنرا حاوی علوم و اسرار بی انتهایی میدانند . امامان نیز قرآنهای ناطق اند پس چرا توسط هیچیک از ایشان ذره ای از این اسرار مکاشفه و بیان نشده است ؟ چرا بایستی هنوز اسرار قرآن مخفی بوده و نیازمند تفسیر و تاویل باشیم ؟ 3 – شیعه امامان را در جایگاه بسیار رفیعی قرار میدهد به گونه ای که آنها را از پیامبران بالاتر دانسته و به ولایت تکوینی ایشان معتقد است . علم الهی و علم غیب و خزانه علوم بودن را نیز برای ایشان قائل است . اگر عقل را گواه بگیریم و احساسی برخورد نکنیم چرا از هیچیک از ایشان چیزی دیده نشده است ؟ بسیاری از آنها اینقدر کم نقشند که جز چند حدیث و چند روایت از ایشان چیز دیگری نیست ؟ تاریخ را بنگرید چه رهبرانی که یک میلیونیوم قدرت و امکانات امامان شیعه را نداشته اند اما آنچنان در رهبریشان و جامعه شان نقش های بزرگی بازی کردند ؟ چه دانشمندان و محققان و صاحبان علمی بوده اند که نه علم الهی داشته اند و نه علم غیب ولی چه مباحث علمی بزرگی کرده اند و چه تالیفات و اثراتی از خود بجا گذارده اند ؟ 4 – خداوند در قرآنی که مسلمانان معتقدند تمام اسرار الهی و علوم در آن است راجع به مسائل اعتقادی ساده و حتمی و مسلم صحبت کرده و اگرچه جزئیات را نگفته ( مثل رکعات نماز یا مبطلایات روزه و ....) ولی کلیات را اشاره کرده است . چگونه میشود هیچ کلام صریح و آشکاری راجع به یکی از اصول دین و یکی از مهمترین مسائل دینی یعنی امامت نیاورده باشد؟ چرا باید راجع به این مهم با تفسیر و تاویل و توجیه از قرآن مطلب درآورد ؟ چرا وقتی که فقط و فقط یک آیه کوچک میتوانست ام الفساد اختلاف مسلمانان را حل کند چنین نکرده است ؟

پاسخ:

1ـ فرموده اید: « شیعه اعتقاد دارد امامان علم الهی داشته و تمامی علوم نزد ایشان است . چگونه است که با وجود 12 امام هیچیک از ایشان در هیچ شاخه ای از علوم حرفی برای گفتن نداشته اند ؟ اگرچه تعدادی از ایشان بعنوان استاد دانشمندان اسلامی بوده اند اما چرا از خود آنها چیزی که نشان از علم لایتناهی باشد ندیده ایم ؟ ( کتاب علمی – سخنرانی علمی- حدیث و روایات علمی و ...) »

الف. جهل بر چیزی به معنی عدم آن چیز نیست
آیا ندیدن، آن هم ندیدن شخص شما، دلیل بر نبودن است؟ آیا شما صد و ده جلد بحارالانوار را صفحه به صفحه خوانده اید؟ اگر نخوانده اید پس چگونه قضاوت می کنید؟! احادیث اهل بیت(ع) در شاخه های مختلف علوم، مثل عرفان، فلسفه، جامعه شناسی، روانشناسی، کیهان شناسی، زیست شناسی، پزشکی و ... پر از سخنانی ناب هستند؛ که تک تک آنها قابلیّت آن را دارند که موضوع یک تحقیق علمی قرار گیرند. امّا گرایشات افراطی دانشگاهیان ما به علم سکولار از یک سو و عدم اعتنای حوزه های علمیّه به علوم طبیعی باعث شده که حجم عظیمی از تعالیم آن بزرگواران در لای کتابها خاک بخورند. برخی ها نیز وقتی با برخی عجایب این گونه احادیث مواجه می شوند، به خاطر نداشتن فهم عمیق، فوراً این احادیث را جعلی و افسانه و امثال آن می خوانند. کما اینکه همین کار را با نظریّات علمی حکما و دانشمندان دورانهای قدیم انجام می دهند؛ و با کج فهمی خود، بزرگانی چون ارسطو و افلاطون و تالس و فیثاغورس و بطلمیوس را محکوم می کنند به دادن نظریّات سطحی. در حالی که آگاهان می دانند که آنان سطحی نبوده اند بلکه اینان سطحی اند که حتّی اوّلیّات قضاوت منطقی را هم بلد نیستند. برای مثال، می گویند: قدما عناصر را چهار تا می دانستند، خاک، آب، هوا، آتش؛ بعد شروع می کنند به نقد قدما؛ و اصلاً متوجّه نیستند که منظور آن حکما از عنصر، غیر از مفهوم کنونی آن است. منظور آنها از عناصر، اجناس عالی اجسام بوده نه آنچه ما امروز عنصر می نامیم. کما اینکه منظور آن از مرکّبات، موجودات مرکّب از این چهار عنصر بودند نه مرکّب به معنی مولکول. چهار جنس عالی عبارتند از: جامد، مایع، گاز و پلاسما. بارزترین شکل جامد، خاک است؛ بارزترین شکل مایع، آب است؛ بارزترین شکل گاز، هواست؛ و بارزترین شکل پلاسما، آتش است. البته بهترین مصداق پلاسما، موادّ ستاره ای است؛ و شبیه ترین امر زمینی به آن، آتش می باشد. ملاحظه می کنید که سخن آن قدما چقدر دقیق و علمی بوده است؛ امّا چون فرهنگ علمی جدید، بنا دارد هر چه مربوط به خدا و خداباوران است را نابود سازد، این سخن علمی حکمای الهی جهان قدیم را چنان بچّه گانه تفسیر می کند که هر بچّه دبستانی به آن بخندد. دقیقاً همین کار را با احادیث اهل بیت(ع) نیز انجام داده اند و انجام می دهند.

ب. خدا هم علم به کشفیّات نیوتن و اینشتین ندارد کجا رسد امام معصوم. 
خدا می دانست که نیوتن چه ادّعاهایی خواهد نمود؛ یا اینشتین چه نظریّه ای خواهد داد؛ امّا در علم خدا نه نظریّه ی جاذبه ی عمومی نیوتن وجود دارد، نه نظریّه نسبیّت عامّ و خاصّ اینشتین. چون اینها علم نیستند بلکه مدلهایی ذهنی اند که بشر می سازد برای توجیه مشاهدات خودش. اینها علم (یقین) نیستند؛ بلکه نظریّه اند. 
امام معصوم عالم به جمیع حقایق عالم امکان است و هیچ حقیقتی از او پوشیده نیست. بنا بر این ، هر حقیقتی که بشر در طول تاریخ به آن دست یابد از پیش برای امام معصوم معلوم است ؛ لکن عالِم کلّ بودن امام (ع) مستلزم علم به فیزیک نیوتنی و یا فیزیک نسبیتی و مکانیک کوانتوم نیست ؛ چون معلوم نیست که اینها حقیقتاً علم باشند. وقتی گفته می شود خدا یا انسان کامل عالم به تمام حقایق است منظور علم حقیقی و یقینی و صد در صد مطابق با واقع است نه علم ظنّی و نظریّه ها و فرضیّه های علمی که ممکن است جهالاتی در قالب علم باشند. علومی مثل فیزیک و شیمی و امثال آن اگرچه دارای فوائد عملی فراوانی برای بشر هستند ولی فایده داشتن آنها دلیل بر درستی آنها نیست. چون استدلال از طریق کارکرد بر حقّانیّت، منطقاً نادرست می باشد. لذا بسیاری از نظریّات علمی را می بینیم که در زمان خود، کارآمد بوده اند ولی اکنون ابطال شده و جای خود را به نظریّات جدیدی داده اند ؛ و نظریّات جدید نیز هر لحظه در معرض ابطال می باشند. توجّه داشته باشیم که راه تجربه و استدلال تجربی ، از نظر منطق عقلی و فلسفه ی علم ، به هیچ وجه یقین آور نبوده تنها ایجاد یقین روانشناختی می کند که در حقیقت ظنّ متراکم است. در مغرب زمین، که عقل برهانی را بی ارزش می دانند و بر حسّ گرایی و تجرابه گرایی تکیه دارند، علوم تجربی از بالاترین اعتبار برخوردار است. چون از نظر فلاسفه غربی، اساساً یقین صد در صدی بی معنی است؛ و هر معرفتی نسبی می باشد. لذا آنها علوم تجربی را یقینی نمی دانند بلکه آن را قابل اعتمادترین راه کسب معرفت می دانند. امّا دانشگاهیان ما که خبر از اساس فلسفی علوم تجربی ندارند، توهّم کرده اند که این علوم، یقینی اند. 
از نگاه فلسفه ی علم یافته های علوم تجربی به دو قسم تقسیم می شوند. 
الف) یافته های حسّی که از راه آزمایش و مشاهده به دست می آیند. مثل اینکه از راه رصد می فهمیم که فلان جرم آسمانی یک کهکشان مارپیچی است ؛ یا آب خالص در شرایط استاندارد ، در صد درجه ی سانتی گراد به جوش می آید و ... .
ب) یافته های استنتاجی که با توجّه به یافته های حسّی و برای قانونمند نمودن آنها توسّط دانشمندان ساخته می شوند.
در قسم اوّل وجود دانشمند و ذهنیّات او چندان نقشی در حاصل کار ندارد ؛ اگر چه کاملاً هم بی تأثیر نیست. لذا از نظر فلسفه ی علم این قبیل یافته ها تا حدود قابل قبولی یقینی محسوب می شوند ؛ البته هیچگاه در حدّ یقینهای مطرح در براهین ریاضی و فلسفی نخواهند بود. امّا در قسم دوم از یافته های علوم تجربی چیزی به نام قانون قطعی و یقینی وجود ندارد. قوانین علوم تجربی نظری مثل قوانین فیزیک نظری صرفاً نظریّه ها و مدلهایی فرضی اند برای توجیه و تفسیر مشاهدات ما از عالم واقع. این نظریّات تا آنجا که مشاهدات ما را توجیه و تفسیر می کنند و به ما کمک می کنند تا به نتایج عملی جدیدتری برسیم درست تلقّی می شوند ؛ ولی آنگاه که از توجیه مشاهدات ما ناتوان شدند ، دانشمندان در صدد بر می آیند تا بر اساس مشاهدات جدیدتر ، نظریّه بهتری ارائه دهند ؛ تا مشاهدات بیشتری را توجیه و تفسیر نماید؛ که آن نظریّه ی جدید ممکن است صورت کاملتر همان نظریّه سابق باشد یا نظریّه ای کاملاً متفاوت باشد. پس اساساً کار علوم تجربی کشف واقع نیست بلکه کارش همین است که دنبال مدلهایی با کارکردهای هر چه بیشتر باشد ؛ و هر گاه مدلی قویتر ارائه شد مدل قبلی بازنشسته می شود.
خود دانشمندان بزرگ نیز اعتراف نموده اند که علوم تجربی صرفاً مدلهایی هستند برای توجیه مشاهدات ما نه برای بیان حقیقی عالم واقع. 
هایزنبرگ گفته: « فرمولهای ریاضی جدید دیگر خود طبیعت را توصیف نمی کنند ، بلکه بیانگر دانش ما از طبیعت هستند. ما مجبور شده ایم که توصیف طبیعت را که قرنها هدف واضح علوم دقیقه به حساب می آمد کنار بگذاریم. تنها چیزی که فعلاً می توانیم بگوییم این است که در حوزه ی فیزیک اتمی جدید ، این وضعیّت را قبول کرده ایم ؛ زیرا آن به حدّ کافی تجارب ما را توضیح می دهد. » (دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر ، دکتر مهدی گلشنی، ص34)
منظور وی از « فرمولهای ریاضی جدید » فرمولهای فیزیکی هستند که در قالبهای ریاضی ارائه می شوند.
کمبل: « حوزه ی کار فیزیک مطالعه ی یک جهان خارجی نیست ؛ بلکه مطالعه ی بخشی از جهان داخلی تجارب است. و دلیلی وجود ندارد که ساختارهایی نظیر ... که ما وارد می کنیم تناظری با واقعیّت خارجی داشته باشند.» (همان)
هایزنبرگ: « هستی شناسی ماتریالیسم مبنی بر این توهّم است که ... واقعیّت مستقیم دنیای اطراف ما را می توان به حوزه ی اتمی تعمیم داد. امّا این تعمیم غیر ممکن است. اتمها شیء نیستند. » (همان ، ص 42)
آلبرت اینشتین گفته است: « این فرض که موج و ذرّه ، تنها اشکال ممکن مادّه هستند اختیاری است و چیزی تضمین نمی کند که در آینده صورتهای دیگر مادّه کشف نشوند. حدّ اکثر می توان گفت که تا این زمان نتوانسته ایم به بیش از این دست یابیم.» (تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر ، نوشته دکتر مهدی گلشنی ، ص73)
آلبرت اینشتین در مقایسه ی ریاضیّات و علوم تجربی نیز گفته است: « جهان علم برای ریاضیّات ارزشی خاصّ قائل بوده و آن را بالاتر از سایر رشته های دانش تلقّی کرده است. یکی از علل و موجبات این امر آن است که در ریاضیّات صحبت از احکامی است مسلّم و قطعی و محقّق ، حال آنکه در مورد رشته های دیگر علوم ، اینطور نبوده و احکام آنها کما بیش قابل بحث و انتقاد است ؛ و چه بسا آنچه امروز مورد تأیید و توجّه است فردا با کشف واقعیّتهایی تازه بی اعتبار می گردد و جای خود را به نظریّه هایی نوین می سپارد. » (مقالات علمی اینشتین ، ترجمه محمود مصاحب ، ص37)
آلبرت اینشتین حتّی در مواردی به زبان علوم تجربی نیز انتقاد نموده ، و زبان ریاضی را برای بیان علوم طبیعی ، زبانی نا کارآمد دانسته و گفته است: « احکام ریاضی تا حدی که مربوط به حقیقت است ، محقّق نیستند ؛ و تا حدّی که محقّق اند ، با حقیقت سر و کار ندارند. به نظر من وضوح کامل تنها در آن قسمت از ریاضیّات است که مبتنی بر روش اصل موضوعی می باشد. » (مقالات علمی اینشتین ، ترجمه محمود مصاحب ، ص38 ، 39)
دلیل آنکه آلبرت آینشتین چنین سخنی می گوید آن است که وی وقتی فرضیّه نسبیّت عامّ را مطرح ساخت، متوجّه شد که با هندسه ی اقلیدسی سازگار نیست؛ لذا به هندسه های نااقلیدسی پناه برد. در حالی که هندسه های نااقلیدسی نیز در مواردی دیگر نارسا هستند. جالب است که طیّ چند هزار سال، هنسه ی اقلیدسی جزء قطعیّات علوم بشری قلمداد می شد، امّا ناگهان با چندین مدل هندسی جدید مورد هجوم قرار گرفت و حتمیّت آن زیر سوال رفت. وقتی هندسه چنین سرنوشتی دارد، وضع فیزیک و شیمی و امثال آن معلوم می باشد.
نیلس بور ، نظریّه پرداز یکی از مدلهای اتم ، گفته: « این اشتباه است که فکر کنیم وظیفه ی فیزیک کشف ماهیّت طبیعت است. فیزیک مربوط است به آنچه که ما می توانیم درباره ی طبیعت بگوییم. »(تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر ، نوشته دکتر مهدی گلشنی ، ص81)
آلبرت اینشتین: « بطوریکه می دانید ما هنوز قادر به توجیه بسیاری از واقعیّتها ، بر مبنای فیزیک نظری نیستیم ، و اصولی که بتواند علّت و معلول آنها را به طور روشن و قطعی بیان کند در دست نداریم ؛ بالعکس چه بسا ممکن است اصولی که دقیقاً و به وضوح تنظیم و صورت بندی شده منجر به نتایجی شود که کلّاً یا جزءً برون از قلمرو حقایق و واقعیّتهایی باشد که در وضع حاضر از راه تجربه در دسترس ما قرار دارند.» (مقالات علمی اینشتین ، ترجمه محمود مصاحب ، ص 14)
گذشته از اعترافات دانشمندان بزرگ علوم طبیعی ، تاریخ علوم تجربی نیز گواه صادقی است که نشان می دهد نظریّات علوم تجربی دائماً در حال تحوّل و ابطال می باشند. مثلاً روزگاری قانون جاذبه ی نیوتن جزء یقینیّات فیزیک شمرده می شود و حتّی کسی گمان نمی کرد که روزی ابطال گردد ولی ملاحظه فرمودید که نظریّه ی نسبیّت عامّ اینشتین ، نظریّه ی نیوتن را از اساس باطل و طرحی دیگر در انداخت. باز قانون ترکیب سرعتها در فیزیک نیوتنی از قطعیّات فیزیک شمرده می شد و تمام شواهد تجربی نیز آن را تأیید می کردند ، ولی نسبیّت خاصّ اینشتین ، نشان داد که این قانون نادرست بوده ولی نادرستی آن در سرعتهای معمولی روشن نمی شود. خود نسبیّت عامّ و خاصّ نیز هم اکنون در معرض نقد جدّی دانشمندان قرار دارند و ایرادات فراوانی بر آنها وارد نموده اند ؛ ولی هنوز نظریّه ای جای آن را نگرفته است. فیزیکدانها حتّی نام نظریّه جایگزین را هم تعیین نموده ، نظریّه وحدت نامیده اند ؛ چرا که قرار است آن نظریّه فرضی نسبیّت و مکانیک کوانتوم را با هم متّحد نماید و نارسایی هر دو را برطرف سازد.
همچنین وضع موجود برخی علوم تجربی مثل روانشناسی و جامعه شناسی ، خود گواه است که این روش ، یقین آور نیست. در عصر کنونی دهها مکتب روانشناسی و جامعه شناسی وجود دارند که برخی از آنها در تضادّ کامل با یکدیگر قرار دارند. همه ی این مکاتب ، از روش علوم تجربی استفاده می کنند ؛ حال اگر این روش یقین آور است ، پس همه ی این مکاتب باید درست باشند. امّا چگونه ممکن است این مکاتب متضادّ همه باهم درست باشند؟!!
پس نظریّه ی نسبیّت عامّ یا مکانیک کوانتوم یا مدل انفجار بزرگ و امثال اینها ، صرفاً مدلهایی فرضی و ذهنی اند برای توجیه مشاهدات ما از عالم واقع که متأسفانه غیر از دانشمندان تراز اوّل ، دیگر دانش طلبان به این نکته توجّه نداشته آنها را جزء یقینیات قلمداد نموده و گاه انتظار دارند که آنها را در کلمات معصوم (ع) نیز مشاهده نمایند ؛ در حالی که معصوم نظریه پرداز و مدل ساز نیست ؛ بلکه از حاقّ واقع خبر می دهد ؛ لکن حاقّ حقیقت را چنان نمی گویند که هر کسی دریابد ؛ بلکه چنان بیان می کنند که اهلش آن را دریافته و غیر اهلش نیز نصیب خود را از آن ببرند. لذا رسول خدا (ص) فرمودند: « إِنَّا أُمِرْنَا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیَاءِ أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ بِقَدْرِ عُقُولِهِم ـــ ما گروه انبیاء امر شده ایم که با مردم سخن بگوییم به اندازه ی عقولشان.» (بحار الأنوار، ج‏2 ،ص69)
ج. آیا معصوم سخن علمی ندارد یا ما جاهلیم به سخن او؟
برخی چنین پنداشته اند که اهل بیت (ع) هیچ سخنی درباره ی عالم خلقت و اسرار آن نگفته اند. لکن باید گفت که اینها از جهل خودشان خبر داده اند. اگر کسی به روایات اهل بیت (ع) رجوع داشته باشد ، ملاحظه می کند که سخنان آن بزرگواران در باره ی عالم خلقت بسیار فراوان می باشد. لکن آن بزرگواران به گونه ای سخن گفته اند که باید در آنها اجتهاد و تحقیق نمود تا به نظریّات علمی دست یافت. البته باید دانست که شأن امام ، شأن هدایتگری است نه شأن درمانگری و مهندسی و صنعتگری و ... .اگر امام برای این است که به امور صرفاً دنیایی بپردازد در آن صورت باید تمام عمرش را صرف همین علوم دنیوی کند ؛ در حالی که او برای امر دیگری آمده است. علوم دنیوی را خود بشر به مرور زمان و متناسب با نیاز خود به دست می آورد ؛ امّا علوم خاصّ الهی که انبیاء و اهل بیت(ع) برای بشر به ارمغان آورده اند جز از راه معصوم قابل دست یابی نیستند. از سوی دیگر ، بود و نبود این علوم دنیوی هیچ ربطی به انسانیّت انسان ندارد ؛ نه کسی با دانستن علم فیزیک انسانتر می شود نه با نداشتن آن از انسانیّت می افتد. تاریخ مصرف این علوم تا پای قبر است ؛ و از آن به بعد ارزشی ندارند. در حالی که انبیاء و ائمه (ع) آمده اند تا انسان را برای ابدیّتش بسازند. آنها نیامده اند هواپیما و کشتی و سفینه ی فضایی بسازند ، آمده اند تا انسان بسازند. 
البته اگرچه شأن ویژه ی امام معصوم ، شأن هدایتگری به سوی سعادت حقیقی است ، امّا چنین هم نیست که ائمه(ع) از علوم دنیوی هیچ چیزی برای بشر نگفته باشند. 
ـ علم شیمی
بنیانگذار علم شیمی نوین ، یعنی جابر بن حیّان ، که امروزه به نام پدر علم شیمی شناخته می شود ، شاگرد امام صادق(ع) است که در کتب خود به کرّات از امام صادق (ع) یاد نموده و راهنمایی های آن حضرت در رابطه با علم شیمی را متذکّر می شود. و علم شیمی بزرگترین نقش را در رشد علم زیست شناسی و علم پزشکی داشته است ؛ که اهل بیت (ع) عنایت ویژه به آن داشته اند و مسلمین قرنها در آن سر آمد بوده اند.
جابربن حیان صوفی ، عارف ، فیلسوف و طبیعی دانی تربیت شده در مکتب امام صادق و کاظم (ع) بود که عمده شهرتش به خاطر کشفیّات او در علم شیمی است. وی کتابی مشتمل بر هزار برگ و متضمن 500 رساله ، تالیف کرده است. برخی از کتابهایی که جابر در زمینه ی شیمی نگاشته عبارتند از : الزیبق (جیوه) ، کتاب نار الحجر ، خواص اکسیر الذهب ، الخواص ، الریاض و ... . 
« برتلو » شیمیدان فرانسوی که به « پدر شیمی سنتز » مشهور است ، سخت تحت تاثیر جابر واقع شده و می گوید : « جابر در علم شیمی همان مقام و پایه را داشت که ارسطو در منطق . » جورج سارتون می گوید : « جابر را باید بزرگترین دانشمند در صحنه علوم در قرون وسطی دانست . » اریک جان هولیمارد ، خاورشناس انگلیسی که تخصص وافری در پژوهشهای تاریخی درباره ی جابر دارد، چنین می نویسد : جابر شاگرد و دوست امام صادق (ع) بود و امام را شخصی والا و مهربان یافت ؛ بطوری که نمی توانست از او جدا شود و بی نیاز بماند . جابر می کوشید تا با راهنمایی استادش ، علم شیمی را از بند افسانه‌های کهن مکاتب اسکندریه برهاند و در این کار تا اندازه‌ ای به هدف خود دست یافت. وی به آزمایش بسیار علاقمند بود ؛ از این رو ، می توان گفت نخستین دانشمند اسلامی است که علم شیمی را بر پایه ی آزمایش بنا نهاد . جابر نخستین کسی است که اسید سولفوریک را از تکلیس زاج سبز و حل گازهای حاصله در آب ، به دست آورد و آن را زینت الزاح نامید . جابر اسید نیتریک یا جوهر شوره را نیز نخستین بار از تقطیر آمیزه‌ ای از زاج سبز ، نیترات پتاسیم و زاج سفید به دست آورد .
همچنین گفته شده که از امام صادق (ع) ، رساله‌ای در علم شیمی تحت عنوان «رسالة فی علم الصناعة و الحجر المکرم» باقیمانده که دکتر «روسکا» آن را به زبان آلمانی ترجمه و در سال 1924 تحت عنوان «جعفر صادق امام شیعیان ، کیمیاگر عربی» در «هایدبرگ» به چاپ رسانده است.
ـ علم طبّ
هزاران صفحه مطالب طبّی از ائمه(ع) به یادگار مانده که هر جمله از آنها قابلیّت این را دارند که موضوع یک تحقیق علمی شوند. جناب حجّة الاسلام ری شهری این احادیث گهربار را در دو جلد قطور به نام «دانش نامه احادیث پزشکی» گرد آورده و به طبع رسانده اند. برخی از این مطالب، اکنون از طریق علم پزشکی تأیید شده اند. برخی دیگر با فنّ آوری امروزی قابل تحقیق می باشند؛ امّا کسی در این مورد تحقیقی نمی کند؛ چون دانشجوی ما به صورت ناخودآگاه به سمت علم سکولار سوق داده می شود؛ لذا در آنهایی که استعداد نظریّه پردازی دارند، شوقی نیست تا احادیث را موضوع تحقیق خود قرار دهند؛ و البته اغلب خبر هم ندارند که چنین احادیثی وجود دارند. واقعاً جای عجب است که یک دانشجوی پزشکی در تمام مدّت تحصیلش حتّی یکبار هم کتاب «دانش نامه احادیث پزشکی» را نمی بیند؛ و اصلاً از وجود چنین کتابی خبر ندارد. گروه سوم، احادیثی هستند که بعید است بتوان با اطّلاعات امروزی بشر از آنها رازگشایی نمود. گفتنی است که بسیاری از این مطالب پزشکی اگر رازگشایی شوند، تنها یک کشف علمی ساده نخواهند بود؛ بلکه هر کدام فصلی جدید در پزشکی خواهند گشود. یعنی بسیاری از این احادیث، قابلیّت آن را دارند که بعد از روند تحقیق، در هزاران صفحه بسط یابند. 
به چند مورد احادیث پزشکی اهل بیت(ع) توجّه فرمایید!
ـ رسول الله(ص) فرمودند: هر کس سلامت تنش بر بیماری اش چیرگی دارد ، مداوا نکند. 
ـ علی(ع) فرمودند: دارو برای بدن، مانند صابون است برای لباس؛ که آن را تمیز می کند، امّا کهنه اش هم می کند.
ـ رسول الله(ص) فرمودند: سه چیز است که تن به واسطه ی آنها شاداب می شود و رشد می کند: بوی خوش، جامه ی نرم، نوشیدن عسل. ــ در روایت دیگری، نگاه به سبزه و سواری هم اضافه شده است. 
ـ امام باقر(ع) فرمودند: هر کس کفش زرد بپوشد، تا زمانی که آن را کهنه کند، در شادمانی است. 
ـ امام صادق(ع) فرمودند: چهار چیز انسان را پیش از فرا رسیدن زمان پیری، پیر می کند: خوردن گوشت خشک شده، نشستن بر جای مرطوب، بالا رفتن از پلکان و آمیزش با پیرزنان. 
ـ امام صادق(ع) فرمودند: سه چیز بدن را فرسوده می کند و شاید هم فرد را بکشد: خوردن گوشت خشکیده ی فاسد، حمّام رفتن با شکم پر و همبستری با پیرزنان. 
ـ رسول الله(ص) فرمودند: بوی خوش، قلب را محکم و بر توان آمیزش می افزاید.
ـ رسول الله(ص) فرمودند: بوی خوش، قلب را تقویت می کند.
ـ امام رضا(ع) فرمودند: گل نرگس ببویید؛ زیرا از زکام، ایمنی می بخشد. همچنین است سیاه دانه.
ـ علی(ع) فرمودند: عدس، دل را نازک می کند و اشک را می افزاید.
ـ امام صادق(ع) فرموند: خوردن باقلا، استخوانهای ساق را تراکم درونی می دهد، توان مغز را افزون می سازد و خون تازه تولید می کند.
ـ امام باقر(ع): مسواک زدن، بلغم را می برد و عقل را افزون می کند.
امام صادق(ع) فرمودند: هر عطسه ای برای بدن، سودمند است تا زمانی که شمار آنها از سه افزون نشده است. امّا چون از سه افزون شود، درد و بیماری است.
ـ رسول الله(ص) فرمودند: هر کس با زنش در حال که وی حائض است، نزدیکی کند و برایشان فرزندی تقدیر شود و این فرزند به جذام مبتلا گردد، کسی جز خویش را ملامت نکند. 
ـ امام صادق(ع) فرمودند: هیچ کس نیست که در او ریشه ای از جذام نباشد، این ریشه را با خوردن شلغم بسوزانید. 
ـ رسول الله(ص) فرمودند: پنج چیز است که پیسی می آورد: نوره کشیدن در روز جمعه و چهارشنبه؛ وضو گرفتن و غسل نمودن با آبی که به آفتاب گرم شده است؛ خوردن در حال جنابت؛ آمیزش با زن در هنگام حائض بودنش؛ و خوردن در حال سیری.
ـ رسول الله(ص) فرمودند: با آبی که به آفتاب گرم شده است، نه وضو سازید و نه غسل کنید و نه خمیر بسازید؛ چرا که پیسی می آورد.
ـ رسول الله(ص) فرمودند: بر شما باد کدو؛ چرا که عقل را افزون سازد و مغز را بزرگ می کند.
اینها تنها پاره ای از احادیث گهربار اهل بیت(ع) می باشند، که برخی از آنها در علم جدید قطعی شده امّا برخی دیگر اصلاً مورد تحقیق علمی قرار نگرفته اند. در حالی که با تحقیق در این احادیث چه بسا می توان برای برخی بیماری های لاعلاج درمان یافت. مثلاً طبق همین حدیث اخیر چه بسا بتوان در کدو برای آلزایمر درمانی یافت. چون در آلزایمر، بخشهایی از مغز دچار زوال می شوند؛ و طبق این حدیث، کدو موجب افزایش سلولهای مغزی می شود. یا طبق حدیث قبل از آن، می توان ادّعا نمود که آبگرمکنهای خورشیدی خطرناک می باشند؛ و احتمال ابتلا به مرض پیسی را افزایش می دهند. در روایتی هست که عایشه قمقمه ای آب را جلوی آفتاب گذاشته بود تا گرم شود و با آن شست و شو کند. رسول خدا(ص) فرمودند: دیگر این کار را نکن! چرا که پیسی می آورد. 
ـ ریاضیّات
مطالب ریاضی متعدّدی از معصومین(ع) باقی مانده از جمله اینکه پیامبر(ص) هنگام ساخت مسجد النبی در مدینه دستوری محاسباتی به سازندگان داد که در قرن چهارم هجری ، ریاضیدان بزرگ اسلامی ، ابوالوفای بوزجانی با استفاده از آن دستور العمل نبوی ، قانون تانژانت را در علم مثلثات کشف نمود. 
ـ دستور زبان 
ابوالاسود دوئلی شاگرد امام علی (ع) اوّلین کسی است که به تعلیم امیر المومنین(ع) علم دستور زبان (صرف و نحو) را در زبان عربی ابداع نمود. آنگاه غیر عربها نیز این شیوه را در زبان خود به کار بستند. 
ـ جهان شناسی
آیات و روایات پر هستند از حقایقی در باب آسمانها و زمین و طبیعت که ده جلد از کتاب بحارالانوار را به خود اختصاص داده اند.برای نمونه به چند روایت اشاره می شود. 
« عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ‏ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ فَقَالَ یَا جَابِرُ تَأْوِیلُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَفْنَى هَذَا الْخَلْقَ وَ هَذَا الْعَالَمَ وَ أَسْکَنَ أَهْلَ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ وَ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ جَدَّدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَالَماً غَیْرَ هَذَا الْعَالَمِ وَ جَدَّدَ خلق [عَالَماً] مِنْ غَیْرِ فُحُولَةٍ وَ لَا إِنَاثٍ یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ وَ خَلَقَ لَهُمْ أَرْضاً غَیْرَ هَذِهِ الْأَرْضِ تَحْمِلُهُمْ وَ سَمَاءً غَیْرَ هَذِهِ السَّمَاءِ تُظِلُّهُمْ لَعَلَّکَ تَرَى أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّمَا خَلَقَ هَذَا الْعَالَمَ الْوَاحِدَ وَ تَرَى أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَخْلُقْ بَشَراً غَیْرَکُمْ بَلَى وَ اللَّهِ لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَلْفَ أَلْفِ عَالَمٍ وَ أَلْفَ أَلْفِ آدَمٍ أَنْتَ فِی آخِرِ تِلْکَ الْعَوَالِمِ وَ أُولَئِکَ الْآدَمِیِّینَ . ـــــــــ جابربن عبدالله انصاری گوید از امام باقر(ع) سوال کردم در مورد قول خداوند متعال که می فرماید:« أَ فَعَیینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فی‏ لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدیدٍ. ــــ آیا ما در آفرینش نخستین عاجز ماندیم ؟! ولی آنها باز در آفرینش جدید تردید دارند.»(ق:15) پس فرمودند: ای جابر تأویل آیه این است که چون خدا این خلق و این عالم را فانی ساخت و اهل بهشت را در بهشت و اهل جهنّم را در جهنّم ساکن کرد ، دوباره عالم و مخلوقات دیگری خلق خواهد نمود بدون هیچ نر و ماده ای ؛ که او را عبادت کنند و یگانه اش شمرند. و برای آنها زمینی خلق می کند غیر از این زمین ، تا آنها را حمل نماید و آسمانی خلق می کند غیر از این آسمان تا بر آنها سایه افکند. گویی تو خیال نموده ای که خدا تنها همین عالم را آفریده است ! و گویی چنین پنداری که خدا بشری غیر از شما خلق نکرده است! آری به خدا سوگند که خداوند تبارک و تعالی هزار هزار عالم و هزار هزار گونه آدم آفریده است که تو در آخر این عالمها و آدمها قرار داری.»(بحارالأنوار ،ج8 ،ص374)
این روایت شگفت بیانگر آن است که اوّلاً عالم فعلی ما آغاز و انجامی دارد و ثانیاً قبل از این عالم مادّی نیز عالم مادّی دیگری بوده است و بعد از این عالم نیز عالم مادّی دیگری خواهد بود. ثالثاً در همه ی این عوالم نیز موجودات عاقل و مکلّفی مانند انسان وجود داشته اند. و این حقیقی است که تنها معصوم (ع) با قطعیّت از آن خبر داده است و علم امروز هنوز از اظهار نظر درباره ی آن عاجز است. 


« عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ شَمْسِکُمْ هَذِهِ أَرْبَعِینَ عَیْنَ شَمْسٍ مَا بَیْنَ شَمْسٍ إِلَى شَمْسٍ أَرْبَعُونَ عَاماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ وَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَمَرِکُمْ هَذَا أَرْبَعِینَ قَمَراً مَا بَیْنَ قَمَرٍ إِلَى قَمَرٍ مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ ... ــــــــ جابر گوید شنیدم از امام باقر(ع) که می فرمود: همانا در پس خورشید شما چهل چشمه ی خورشید است که بین خورشیدی تا خورشید دیگر چهل سال فاصله است. در آن مخلوقات زیادی هستند که خبر ندارند که آیا خدا آدمی خلق کرده یا نه. و همانا در پس ماه شما چهل ماه است که از قمری تا قمر دیگر به اندازه چهل سال فاصله است. در آن مخلوقات زیادی هستند که خبر ندارند که آیا خدا آدمی خلق کرده است یا نه.»(بحارالأنوار ج : 27 ص : 45)
به نظر می رسد در این روایت از وجود تعدادی منظومه ی مسکونی خبر داده شده است که ممکن است در کهکشان راه شیری باشند یا در کهکشانهای دیگر. بشر امروز اگرچه موفق به کشف منظومه هایی در کهکشان راه شیری شده ولی هنوز منظومه ای مسکونی را نیافته است.

امام صادق (ع) فرمودند: « لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ مُنْذُ خَلَقَهَا سَبْعَةَ عَالَمِینَ لَیْسَ هُمْ مِنْ وُلْدِ آدَمَ خَلَقَهُمْ مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ فَأَسْکَنَهُمْ فِیهَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ مَعَ عَالَمِهِ ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ أَبَا الْبَشَرِ وَ خَلَقَ ذُرِّیَّتَهُ مِنْهُ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا خَلَتِ الْجَنَّةُ مِنْ أَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ مُنْذُ خَلَقَهَا وَ لَا خَلَتِ النَّارُ مِنْ أَرْوَاحِ الْکُفَّارِ وَ الْعُصَاةِ مُنْذُ خَلَقَهَا عَزَّ وَ جَلَّ لَعَلَّکُمْ تَرَوْنَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ وَ صَیَّرَ اللَّهُ أَبْدَانَ أَهْلِ الْجَنَّةِ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی الْجَنَّةِ وَ صَیَّرَ أَبْدَانَ أَهْلِ النَّارِ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی النَّارِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَا یُعْبَدُ فِی بِلَادِهِ وَ لَا یَخْلُقُ خَلْقاً یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ بَلَى وَ اللَّهِ لَیَخْلُقَنَّ اللَّهُ خَلْقاً مِنْ غَیْرِ فُحُولَةٍ وَ لَا إِنَاثٍ یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ وَ یُعَظِّمُونَهُ وَ یَخْلُقُ لَهُمْ أَرْضاً تَحْمِلُهُمْ وَ سَمَاءً تُظِلُّهُمْ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ ـــــــــ البته که خدای عز و جل از آنگاه که زمین را آفریده هفت عالمیان آفریده که از فرزندان آدم نیستند، آنان را از خاک روى زمین آفریده و در آن یکى را پس از دیگرى در جهان خود جا داده، سپس خدای عز و جل آدم ابو البشر را آفرید و فرزندانش را از او آفرید. سوگند به خدا از روزى که خدا بهشت را آفریده از ارواح مؤمنان تهى نبوده ، و دوزخ از آن زمان که آفریده شده از ارواح کفّار و گنهکاران خالی نبوده است . شاید شما در نظر آرید که چون روز رستاخیز شود، و خدا بدنهاى بهشتیان را با ارواح آنها در بهشت درآورد، و بدنهاى کافران را با ارواحشان در دوزخ ، خدا تبارک و تعالى در بلادش پرستیده نشود ، و خلقى نیافریند که او را بپرستند و یگانه اش دانند، و بزرگش شمارند؟ آرى سوگند به خدا که البته خلقى آفریند بى ‏نر و ماده که او را بپرستند و یگانه شناسند و بزرگ دارند، و بیافریند برایشان زمینى در زیر پا و آسمانى بالاى سر.آیا نیست که خدا عز و جل می فرماید: «روزى که به جاى زمین ، زمین دیگر آید و به جاى آسمانها آسمانهاى دیگر» (آیه 48 ابراهیم) و خدای عزّ و جلّ فرموده: «آیا درماندیم در آفرینش نخست بلکه آنها هر روزه در پوششى از آفرینشى تازه‏اند»( آیه15ق). »( بحار الانوار ، ج 54، ص 319 و 320 )
در این روایت افزون بر حقایق بیان شده در روایت پیشین ، از وجود هفت نسل شبه انسانی بر روی کره زمین ، قبل از خلقت آدم (ع) نیز گزارش داده شده است ؛ و این در حالی است که آن زمان هنوز فسیل انسانهای قبل از آدم (ع) کشف نشده بودند. همچنین در این روایت افزون بر گزارش از وجود انسانهای قبل از آدم (ع) ، تصریح شده که هیچکدام از این موجودات انسان نما ، تکامل یافته از یکدیگر نیستند بلکه هر کدام مستقلّ آفریده شده اند. گویی امام (ع) می دانسته که کسی مثل داروین، بحث تکامل انواع را پیش خواهد کشید. لذا به صراحت، بیان می کند که این هفت نسل، هیچ ارتباط نوعی با همدیگر نداشته اند. 
امام صادق (ع) فرمودند: « إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ اثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَالَمٍ کُلُّ عَالَمٍ مِنْهُمْ أَکْبَرُ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ مَا یَرَى عَالَمٌ مِنْهُمْ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَالَماً غَیْرَهُمْ وَ إِنِّی الْحُجَّةُ عَلَیْهِمْ . ــــ برای خدای عزّ و جلّ دوازده هزار عالم است که هر کدام آنها بزرگتر از هفت آسمان و هفت زمین می باشد. هیچکدام از (اهل) این عوالم برای خدا عالمی غیر از عالم خودشان نمی بینند و من حجّت هستم برای همه ی این عالمها.» (بحارالأنوار ، ج27 ، ص41 ) 
از ظاهر روایت چنین بر می آید که اوّلاً این دوازده هزار عالم بالفعل وجود دارند. ثانیاً در آنها اهل بینشی زندگی می کنند ، لکن نسبت به عوالم دیگر بینشی ندارند. امّا چندان معلوم نیست که مراد از این عوالم آیا عوالم مادّی هستند یا عوالم مجرّد و غیر مادّی ؛ ولی بیشتر به نظر می رسد که منظور عوالم مادّی باشند ؛ چون اوّلاً عوالم مجرّد ، از یکدیگر و از عالم مادّه خبر دارند. ثانیاً نیازمندی اهل آن عوالم به حجّت معصوم نشان از مکلّف بودن آنها دارد و مادّیّت از شروط فلسفی تکلیف است. 
امّا با فرض مادّی بودن این دوازده هزار عالم باز به وضوح معلوم نیست که آیا منظور از این عوالم ، سیّارات مسکون و دارای حیات در کهکشان راه شیری هستند یا دوازده هزار کهکشان مسکون وجود دارند که کهکشان راه شیری یکی از آنهاست یا منظور از عالم ، مجموعه ای از میلیاردها کهکشان است و دوازده هزار عالم در عرض هم وجود دارند که همگی دارای موجودات زنده اند. حتّی محتمل است که منظور حضرت ، عوالم موازی باشند که نسبت به همدیگر تباین بُعدی دارند ؛ البته این احتمال تا حدودی ضعیف است ، چون موجودات ابعاد بالاتر توان مشاهده ی موجودات ابعاد پایین تر را دارا هستند مگر اینکه مانعی در کار باشد. همچنین محتمل است که نسبت این عوالم مثل نسبت عالم جنّها به عالم انسانها باشد ؛ والله و حججه اعلم. 
ابوحمزه گوید امام باقر(ع) نگاهی به آسمان کرده فرمودند: « یَا أَبَا حَمْزَةَ هَذِهِ قُبَّةُ أَبِینَا آدَمَ ع وَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سِوَاهَا تِسْعاً وَ ثَلَاثِینَ قُبَّةً فِیهَا خَلْقٌ مَا عَصَوُا اللَّهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ ـــ ای ابو حمزه این گنبد پدر ما آدم است و همانا برای خدا غیر از این گنبد ، سی و نه گنبد دیگر است که در آنها مخلوقاتی هستند که چشم بر هم زدنی خدا را عصیان نکرده اند.» (بحارالأنوار ، ج54 ،ص335) 
« عَنْ عَجْلَانَ أَبِی صَالِحٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قُبَّةِ آدَمَ فَقُلْتُ لَهُ هَذِهِ قُبَّةُ آدَمَ فَقَالَ نَعَمْ وَ لِلَّهِ قِبَابٌ کَثِیرَةٌ أَمَا إِنَّ خَلْفَ مَغْرِبِکُمْ هَذَا تِسْعَةً وَ ثَلَاثِینَ مَغْرِباً أَرْضاً بَیْضَاءَ مَمْلُوَّةً خَلْقاً یَسْتَضِیئُونَ بِنُورِنَا لَمْ یَعْصُوا اللَّهَ طَرْفَةَ عَیْنٍ لَا یَدْرُونَ أَ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ أَمْ لَمْ یَخْلُقْهُ. ــــ عجلان گوید از امام صادق (ع) درباره ی قبّه و گنبد حضرت آدم (ع) سوال کرده و گفتم: آیا گنبد حضرت آدم (ع) همین است (همین آسمان بالای سر ماست؟) فرمودند: بلی و برای خدا گنبدهای فراوان دیگری است. همانا پشت این مغرب شما سی و نه مغرب است. زمینی است سفید و انباشته از خلق که از ما نور می گیرند و چشم بر هم زدنی خدا را عصیان نمی کنند و نمی دانند که آیا خدا آدمی خلق نموده یا نه.» (بحارالأنوار ، ج 27 ، ص45) 
توضیح
برخی از علمای فیلسوف مشرب در تفسیر این روایت فرموده اند مراد از این مغارب ، مغربهای عالم ملکوت و منظور از زمین سفید نیز زمین عالم ملکوت است. 
این احتمال اگرچه احتمال قابل اعتنایی است ولی اثبات آن دلیل کافی می طلبد ؛ بخصوص که موجودات ملکوتی طبق قواعد فلسفی باید به زمین و اهل زمین علم داشته باشند. اگر مراد از اهل این زمین ، ملائک جبروتی بودند می شد چنین توجیه نمود که آنان به خاطر توجّه تامّ به خداوند متعال از توجّه به مراتب پایین وجود غفلت دارند ، ولی درباره ی موجودات عالم ملکوت که پایین تر از جبروتیان بوده مدبّر امور عالم مادّه می باشند چنین توجیهی روا به نظر نمی رسد. لذا احتمال اینکه این زمین و اهل آن در عالم مادّه باشند همچنان وجود دارد ؛ والله و حججه اعلم. 
« عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ شَمْسِکُمْ هَذِهِ أَرْبَعِینَ عَیْنَ شَمْسٍ مَا بَیْنَ شَمْسٍ إِلَى شَمْسٍ أَرْبَعُونَ عَاماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ وَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَمَرِکُمْ هَذَا أَرْبَعِینَ قَمَراً مَا بَیْنَ قَمَرٍ إِلَى قَمَرٍ مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ یَوْماً فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ أَوْ لَمْ یَخْلُقْهُ قَدْ أُلْهِمُوا کَمَا أُلْهِمَتِ النَّحْلُ لَعْنةَ الْأَوَّلِ و الثَّانِی فِی کُلِّ وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ قَدْ وُکِّلَ بِهِمْ مَلَائِکَةٌ مَتَى لَمْ یَلْعَنُوهُمَا عُذِّبُوا جابر گوید از امام باقر (ع) شنیدم که می فرمودند:همانا بیرون از این خورشید شما چهل چشمه ی خوشید است که از هر خورشیدی تا خورشید دیگر چهل روز فاصله است. در آن مخلوقات فراوانی هستند که نمی دانند آیا خدا آدمی خلق کرده یا نه. و بیرون این ماه شما چهل ماه است که بین ماهی تا ماه دیگر مسیر چهل روز است. در آن مخلوقات فراوانی هستند که نمی دانند آیا خدا آدمی خلق کرده یا نه. به آنها الهام شده همانگونه که به زنبور عسل الهام شده که لعنت کنند اوّلی و دومی را در هر زمانی از زمانها ؛ و بر آنها فرشتگانی گماشته شده اند تا هر گاه لعنت نکردند آنها را عذاب کرده شوند.» (بحارالأنوار ، ج 27 ، ص46) 
توضیح:
این روایت نیز از جهاتی مثل روایت سابق است ؛ لکن شواهد روشن تری در این روایت وجود دارد که نشان می دهد این مخلوقات از موجودات عالم ملکوت نیستند ؛ چون ملکوتیان مکلّف نیستند و نافرمانی برای آنها ذاتاً محال است. همچنین در روایت تصریح شده که فرشتگانی بر اینان گماشته شده ؛ لذا بعید است که اینها از سنخ ملائک باشند.
« عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ دَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ نَحْنُ فِی الْمَسْجِدِ حَلَقٌ حَلَقٌ فَقَالَ لَنَا فِیمَ أَنْتُمْ قُلْنَا نَتَفَکَّرُ فِی الشَّمْسِ کَیْفَ طَلَعَتْ وَ کَیْفَ غَرَبَتْ قَالَ أَحْسَنْتُمْ کُونُوا هَکَذَا تَفَکَّرُوا فِی الْمَخْلُوقِ وَ لَا تَفَکَّرُوا فِی الْخَالِقِ فَإِنَّ اللَّهَ خَلَقَ مَا شَاءَ لِمَا شَاءَ وَ تَعَجَّبُونَ مِنْ ذَلِکَ إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَافٍ سَبْعَ بِحَارٍ کُلُّ بِحَارٍ خَمْسُمِائَةِ عَامٍ وَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ سَبْعُ أَرَضِینَ یُضِی‏ءُ نُورُهَا لِأَهْلِهَا وَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ سَبْعِینَ أَلْفَ أُمَّةٍ خُلِقُوا عَلَى أَمْثَالِ الطَّیْرِ هُوَ وَ فَرْخُهُ فِی الْهَوَاءِ لَا یَفْتُرُونَ عَنْ تَسْبِیحَةٍ وَاحِدَةٍ وَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ سَبْعِینَ أَلْفَ أُمَّةٍ خُلِقُوا مِنْ رِیحٍ فَطَعَامُهُمْ رِیحٌ وَ شَرَابُهُمْ رِیحٌ وَ ثِیَابُهُمْ مِنْ رِیحٍ وَ آنِیَتُهُمْ مِنْ رِیحٍ وَ دَوَابُّهُمْ مِنْ رِیحٍ لَا تَسْتَقِرُّ حَوَافِرُ دَوَابِّهِمْ إِلَى الْأَرْضِ إِلَى قِیَامِ السَّاعَةِ أَعْیُنُهُمْ فِی صُدُورِهِمْ یَنَامُ أَحَدُهُمْ نَوْمَةً وَاحِدَةً یَنْتَبِهُ وَ رِزْقُهُ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ ظِلُّ الْعَرْشِ وَ فِی ظِلِّ الْعَرْشِ سَبْعُونَ أَلْفَ أُمَّةٍ مَا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ وَ لَا وُلْدَ آدَمَ وَ لَا إِبْلِیسَ وَ لَا وُلْدَ إِبْلِیسَ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ‏ . ــــــ ابن عبّاس گوید رسول خدا بر ما وارد شد در حالی که حلقه حلقه نشسته بودیم ؛ پس به ما فرمود: در چه کارید؟ گفتیم: درباره ی خورشید فکر می کنیم که چگونه طلوع می کند و چگونه غروب می نماید. فرمودند: احسنت بر شما چنین کنید و تفکّر نمایید در مخلوق و تفکّر نکنید در خالق. پس همانا خدا خلق نمود هر چه را که خواست برای هر چه که خواست که شما تعجّب می کنید از آن. همانا از پشت قاف هفت دریاست که هر دریایی پانصد سال است و از پشت آن هفت زمین است که نور آن اهلش را روشن می کند. و از پشت آن هفتاد هزار امّت است که خلق شده اند به مانند پرندگان. او و جوجه اش همواره در هوا هستند و از تسبیح واحد خسته نمی شوند. و از پشت آن هفتاد هزار امّت است که از باد خلق شده اند و غذا ، نوشیدنی ، لباس ، ظروف و حیوانات آنها از باد است. لانه های حیوانات آنها در زمین مستقرّ نمی شود تا بر پایی قیامت ؛ چشمان آنها در سینه ی آنهاست. هر کدام آنها یک بار می خوابد و بیدار می شود در حالی که روزی اش بالای سر اوست. و از پشت آن سایه ی عرش است و در سایه عرش هفتاد هزار امّت است که نمی دانند خدا آدم و بنی آدمی آفریده است و نمی دانند که ابلیس و بنی ابلیسی خلق نموده است و این است قول خدا که فرمود:« وَ یَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ ـ و خلق می کند آنچه را که نمی دانید. » » (بحارالأنوار ،ج54 ،ص348)
توضیح:
این روایت حقیقتاً از مشکل ترین روایات است که فهم آن حقیقتاً دشوار است. ممکن است به قرینه ی لفظ عرش که در روایت آمده ادّعا شود که این خلائق همگی موجوداتی مجرّد هستند ؛ امّا این قرینه کافی برای چنین ادعایی نیست ؛ چون برای عرش اقسام پنجگانه ای شمرده شده که پایین ترین آنها عرش جسمانی است و سایه ی آن طبق قواعد فلسفی و عرفانی یقیناً عالم مادّه است. لذا نمی توان گفت مخلوقات نام برده شده در این روایت مجرّدند. 
امیرالمومنین (ع) فرمودند: « إِنَّ مِنْ وَرَاءِ قَافٍ عَالَماً لَا یَصِلُ إِلَیْهِ أَحَدٌ غَیْرِی وَ أَنَا الْمُحِیطُ بِمَا وَرَاءَهُ وَ عِلْمِی بِهِ کَعِلْمِی بِدُنْیَاکُمْ هَذِهِ وَ أَنَا الْحَفِیظُ الشَّهِیدُ عَلَیْهَا وَ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أَجُوبُ الدُّنْیَا بِأَسْرِهَا وَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ وَ الْأَرَضِینَ فِی أَقَلَّ مِنْ طَرْفَةِ عَیْنٍ لَفَعَلْتُ لِمَا عِنْدِی مِنَ الِاسْمِ الْأَعْظَمِ وَ أَنَا الْآیَةُ الْعُظْمَى وَ الْمُعْجِزُ الْبَاهِرُ . ـــــ پشت قاف عالمی است که جز من به آن نمی رسد و من محیط هستم به فراتر از آن و علم من به آن مانند علم من است به این دنیای شما و منم نگهبان و شاهد بر آن عالم و اگر بخواهم به سرعت جواب دهم دنیا را تماماً و آسمانها و زمینهای هفتگانه را ، در کمتر از چشم بر هم زدنی می توانم ؛ به خاطر اسم عظمی که نزد من است و منم آیه عظمای خدا و معجزه ی باهر.» (بحارالأنوار، ج54 ، ص336)
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع):« هَذِهِ النُّجُومُ الَّتِی فِی السَّمَاءِ مَدَائِنُ مِثْلُ الْمَدَائِنِ الَّتِی فِی الْأَرْضِ مَرْبُوطَةٌ کُلُّ مَدِینَةٍ إِلَى عَمُودٍ مِنْ نُورٍ طُولُ ذَلِکَ الْعَمُودِ فِی السَّمَاءِ مَسِیرَةُ مِائَتَیْنِ وَ خَمْسِینَ سَنَةً ــــ این ستارگانی که در آسمان می باشند شهرهایی هستند مانند شهرهای موجود در زمین که هر شهری به ستونی از نور مربوط و متّصل است که طول آن ستون در آسمان به اندازه ی مسیر دویست و پنجاه سال است.» (بحارالأنوار ، ج55 ،ص91)
این روایت به صراحت تمام از وجود شهرهایی در خارج از منظومه شمسی خیر می دهد که مانند شهرهای زمین هستند. البته این احتمال وجود دارد که راوی در نقل حدیث کلمه «فی» را از اوّل حدیث انداخته باشد یا هنگام استنساخ چنین امری رخ داده باشد. اگر این احتمال درست باشد آنگاه معنی حدیث چنین خواهد بود « در این ستارگانی که در آسمان می باشند شهرهایی هستند ... » در این صورت می توان گفت مراد از ستاره ، خود آن همراه با منظومه ی سیّاره ای آن است. همچنین در این صورت ادامه حدیث نیز معنی معقول خود را می یابد ؛ چون هر سیّاره ای با ستونی از نور به ستاره ی خود متّصل است. 
« سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ قَالَ ذَاتِ الْخَلْقِ الْحَسَنِ ــــ ابن الکوّا ء از امیرالمومنین (ع) درباره ی این قول خدای تعالی پرسید که « وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ ــ و سوگند به آسمان که دارای حبک است» ؛ امام فرمودند: یعنی دارای مخلوقات نیکوست.» (بحارالأنوار ، ج 55 ، ص92)
احادیثی از این دست ، که اسراری علمی و فلسفی را در بر دارند در منابع روائی شیعه به فراوانی یافت می شوند که می توان از متن آنها فرضیّه ها و نظریّه های علمی را بیرون کشید ؛ همانگونه که ابوالوفای بوزجانی از حدیث پیامبر(ص) تانژانت را کشف نمود. 
تتمیم این بحث
همانگونه که در نمونه روایات ذکر شده ملاحظه می شود اهل بیت (ع) از اسرار دنیای مادّی نیز پرده برداشته حقایقی را بیان داشته اند که بشر عادی تا به امروز نیز از فهم آنها قاصر است. همچنین ملاحظه می شود که بیان اهل بیت (ع) در اینگونه موارد با تعابیری رازآلود و محتاج به تحقیق و تفسیر است که شاید عمده باعث آن دو چیز باشد ؛ یکی کمبود اطّلاعات و کشش فکری مردم آن عصر و دیگری طریقه ی خود معصومین (ع) در بیان حقایق که در موارد زیادی سعی می نمودند وارد جزئیّات نشوند و راه اجتهاد و کوشش علمی را بر روی پیروانشان نبندند ؛ چرا که خود همین اجتهاد و استنباط و استخراج جزئیّات و تفصیلات از اصول و کلّیّات ، در هر عصری هم موجب رشد روحی اشخاص محقق است هم مانع از رکود فکری جامعه می شود. خود اهل بیت (ع) نیز در روایات متعدّدی به این سیره ی عملی خود تصریح نموده فرموده اند:« علینا الاصول و علیکم التفریع ــ بر ماست بیان اصول و بر شماست استخراج فروعات » و امام صادق (ع) فرمودند: « انّما علینا ان نلقی الیکم الاصول و علیکم ان تفرعوا ـــ آنچه بر عهده ی ماست فقط همین است که اصول را به شما القاء نماییم و بر عهده ی شماست استخراج فروعات» و امام رضا (ع) فرمودند: « علینا القاء الاصول الیکم و علیکم التفریع ــــ بر عهده ی ماست القاء اصول به شما و بر عهده ی شماست استخراج فروعات » (میزان الحکمه ، ج1 ، ص549) 
فقهای بزرگوار شیعه در طول تاریخ بر اساس همین سیره ی عملی اهل بیت (ع) باب اجتهاد را در علم فقه الاحکام همواره باز نگه داشته و دائماً آن را ترقّی داده اند و از فقه بسیط اوّلیّه ، که فتاوا را به صورت ذکر متن حدیث بیان می کرد ، تا فقه پیشرفته ی امروزی ، با پشتوانه عظیمی به نام علم اصول فقه ، آن را پیش برده اند ؛ ولی در زمینه ی علوم طبیعی و فقه الطبیعه عنایت چندانی به روایات اهل بیت (ع) نشده و فقه الطبیعه ی اسلامی هنوز در حدّ ذکر روایات است و تحقیق قابل اعتنایی روی آنها صورت نگرفته است. البته در دهه های اخیر ، فکر نوظهوری با عنوان علم دینی در میان اندیشمندان حوزه و دانشگاه مطرح گردیده که امید است با به بار نشستن این بحث ، راههای استفاده از روایات علمی نیز گشوده شود و به مرور زمان اصول فقه علوم طبیعی اسلامی نیز تدوین و تنظیم گردد. 

د. سخن، حامل می خواهد.
مطلب دیگر در مورد جنبه ی علمی اهل بیت(ع) این است که آن بزرگواران افراد قابلی برای این گونه علوم نداشتند تا آن را برایشان بیان کنند. شاهد این مطلب آن است که امیر المومنین )ع) در جمع عمومی فرمودند:« أَیُّهَا النَّاسُ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَلَأَنَا بِطُرُقِ السَّمَاءِ أَعْلَمُ مِنِّی بِطُرُقِ الْأَرْض . ـــــــــ ای مردم قبل از آنکه مرا از دست بدهید از من بپرسید چرا که من راههای آسمان را بهتر از راههای زمین می شناسم.»( نهج‏البلاغة: خطبه ی 189) گفته اند یکی از حاضران پرسید یا علی! تعداد موهای سر من چند است؟ آری اهل بیت(ع) مبتلا به چنین افرادی بودند که به جای پرسیدن از اسرار طبیعت و کنه حقیقت از تعداد موی سر خود می پرسیدند.
امام باقر(ع) فرمودند:«... وَ لَمْ یَجِدْ جَدِّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع حَمَلَةً لِعِلْمِهِ حَتَّى کَانَ یَتَنَفَّسُ الصُّعَدَاءَ وَ یَقُولُ عَلَى الْمِنْبَرِ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّ بَیْنَ الْجَوَانِحِ مِنِّی عِلْماً جَمّاً هَاهْ هَاهْ أَلَا لَا أَجِدُ مَنْ یَحْمِلُهُ أَلَا وَ إِنِّی عَلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَة ... . ــــــــــــ جدّم امیرالمومنین(ع) حاملی برای علم خود نمی یافت ؛ لذا مثل کسانی که نفس تنگی دارند نفس می کشید ، و بر بالای منبر می گفت از من بپرسید قبل از آنکه مرا از دست بدهید ؛ همانا درون سینه ی من علم فراوانی انباشته است. آه آه ، آگاه باشید که حمل کننده ای برای آن نمی یابم ؛ آگاه باشید که من حجّت بالغه ی خدا بر شما هستم. ( یعنی با وجود من حجّت بر شما تمام است) »(بحارالأنوار ،ج3 ،ص224)
همچنین حضرتش به کمیل ابن زیاد نخعی فرمود:« هَا إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْماً جَمّاً ــ‌ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ ــ‌ لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً بَلَى أَصَبْتُ لَقِناً غَیْرَ مَأْمُونٍ عَلَیْهِ مُسْتَعْمِلًا آلَةَ الدِّینِ لِلدُّنْیَا وَ مُسْتَظْهِراً بِنِعَمِ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ وَ بِحُجَجِهِ عَلَى أَوْلِیَائِهِ أَوْ مُنْقَاداً لِحَمَلَةِ الْحَقِّ لَا بَصِیرَةَ لَهُ فِی أَحْنَائِهِ یَنْقَدِحُ الشَّکُّ فِی قَلْبِهِ لِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ أَلَا لَا ذَا وَ لَا ذَاکَ أَوْ مَنْهُوماً بِاللَّذَّةِ سَلِسَ الْقِیَادِ لِلشَّهْوَةِ أَوْ مُغْرَماً بِالْجَمْعِ وَ الِادِّخَارِ لَیْسَا مِنْ رُعَاةِ الدِّینِ فِی شَیْ‏ءٍ أَقْرَبُ شَیْ‏ءٍ شَبَهاً بِهِمَا الْأَنْعَامُ السَّائِمَةُ کَذَلِکَ یَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِیهِ . ـــــــــ بدان که در اینجا علم فراوانی است ــ و اشاره فرمودند به سینه ی خود ــ کاش حاملی برای آن می یافتم . آری افراد باهوشی را می یابم که بر علم امین نیستند و دین را وسیله ی دنیا خواهی قرار می دهند و با نعمتهای الهی برای بندگانش اظهار فضل می کنند و با حجّتهای خدا بر اولیایش فخر می فروشند. برخی نیز افراد فرمانبردار و امینی برای حاملان حقیقت هستند ولی بینایی و ژرف اندیشی لازم را در شناخت حقیقت ندارند ، که با اوّلین شبهه ای شک و تردید در دلشان ریشه می زند ؛ پس نه آنها و نه اینها ، سزاوار آموختن دانش های فراوان من نمی باشند. یا فرد دیگری که سخت در پی لذّت بوده و اختیار خود را به دست شهوت داده است ؛ یا آن که در ثروت اندوزی حرص می ورزد ؛ هیچ کدام از آنان نمی توانند از دین پاسداری کنند ، و بیشتر به چهارپایان چرنده شباهت دارند ؛ و چنین است که دانش با مرگ دارندگان دانش می میرد.»(خطبه 147 نهج البلاغه)
علوم تجربی همواره در بسترهای خاصّی رشد می کنند و همواره رو به کمال می روند ؛ گویی « به تدریج کشف شدن » در بطن آنها نهفه است.اگر امام(ع) می خواست نظریّه ی درست در مورد فیزیک را بدهد یقیناً هیچکدام از نظرات کشف شده ی امروزی را نمی دادند. چون همه ی این نظرات ناقص بوده در حال تکاملند. زمانی فیزیک نیوتنی بر جهان علم حاکم بود و الآن نسبیّت عامّ و خاصّ اینشتین و مکانیک کوانتوم. فردا نیز یقیناً نظریّه ای کاملتر از اینها جای اینها را خواهد گرفت. کما اینکه هم اکنون نیز فیزیکدانها در پی نظریّه ی جایگزین می گردند ؛ و از هم اکنون نام آن نظریّه ی احتمالی را نظریّه ی وحدت گذاشته اند. حال اگر امام(ع) می خواست به فرض ، همین نظرات فیزیکی فعلی را به کسی بیاموزد آیا کسی وجود داشت که بتواند آنها را بیاموزد ؟؟!! باهوشترین انسانهای امروزی با اینهمه سابقه ی تاریخ علم ، برای درک این علوم ، حدود بیست سال زمان صرف می کنند ، حال امام (ع) چگونه باید اینگونه مطالب را به افرادی می گفتند که اجدادشان تازه دست از دختر کشی برداشته بودند. جابر بن حیّان که باهوشترین شاگرد امام در امور علمی بود یک هزارم علوم جدید را هم نمی توانست بفهمد کجا رسد کلّ آن را و بلکه بالاتر از آن را. لذا امام (ع) این علوم را هم تا آنجا که مردم ظرفیّت داشتند بیان نموده اند ؛ بلکه آنچه بیان نموده اند بیش از فهم آنها و بیش از فهم ماهاست. آیا ما انسانهای امروزی توانسته ایم پرده از اسراری که در روایات پیش گفته آمده است برداریم. بلی مقداری از اسرار علمی و فلسفی این روایات ، در حکمت متعالیه ی ملاصدرا و علوم تجربی فعلی راز گشایی شده ولی بسیاری از جنبه های علمی آنها هنوز نامکشوف مانده است. پس مشکل در علم امام نیست بلکه مشکل از اطرافیان بود که قابلیّت لازم برای دریافت فیض را نداشتند. و مشکل از ماست که فرمایشات گوهربار آن بزرگان را موضوع تحقیقات خود قرار نمی دهیم تا پرده ها از اسرار عالم برای ما آشکار شود. مشکل اساسی ازخودباختگی اندیشمندان علوم تجربی ما در مقابل غرب بوده و هست که مانع از پرداختن به منابع خودی شده است. 

2ـ فرموده اید: « مسلمانان قرآن را معجزه بزرگ پیامبر دانسته و آنرا حاوی علوم و اسرار بی انتهایی میدانند . امامان نیز قرآنهای ناطق اند پس چرا توسط هیچیک از ایشان ذره ای از این اسرار مکاشفه و بیان نشده است ؟ چرا بایستی هنوز اسرار قرآن مخفی بوده و نیازمند تفسیر و تاویل باشیم ؟ »
به خاطر اینکه اکثر مردم مثل شما هستند که ندانسته های خود را علم می پندارند. وقتی شما این گونه حرف می زنید دل حقیر آتش می گیرد. آیا شما اسفار اربعه ی ملاصدرا را خوانده اید؟ مصباح الانس ابن حمزه ی فنّاری را دیده اید؟ فصوص الحکم ابن عربی را مطالعه نموده اید؟ اسم فتوحات مکّیّه ی ابن عربی را شنیده اید؟ اصلاً چرا از اینها مثال می آورم؟! کتاب سرّ الصلاة امام خمینی(ره) را ورق زده اید؟ کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة را چطور؟ 
اسرار اسلام گوجه و خیار و سبزی خوردن نیست که با بلندگو در کوچه و خیابان فریاد کنند. اسرار، اسرار است. خدای نکرده قصد توهین ندارم، شما که حتّی صفحه از فتوحات مکّیّه را هم نمی توانید فهم کنید، چگونه ادّعا دارید که اسرار قرآن بیان نشده است؟! اسرار بیان شده اند؛ امّا برای آنها که اهل سرّند. 
امام حسین(ع) فرمودند: « کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ- عَلَى الْعِبَارَةِ وَ الْإِشَارَةِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ فَالْعِبَارَةُ لِلْعَوَامِ وَ الْإِشَارَةُ لِلْخَوَاصِّ- وَ اللَّطَائِفُ لِلْأَوْلِیَاءِ وَ الْحَقَائِقُ لِلْأَنْبِیَاءِ ع‏ ــــ کتاب خداى عزّ و جلّ داراى چهار چیز است: عبارت (الفاظ)، اشارت ، لطائف، و حقایق. عبارت ظاهر براى عوام است و اشارت براى خواصّ و لطایف براى اولیاء و حقایق براى انبیاء» (جامع الأخبار، ص41)
اگر شما غیر از عبارات ظاهری چیزی گیرتان نمی آید، نه مشکل از قرآن است نه از اهل بیت(ع)؛ بلکه مشکل از خودتان است که از حدّ عوام بالاتر نیامده اید. اگر دنبال اشارات هستید، حکیم شوید! و اگر دنبال لطائف هستید، عارف گردید! و اگر حقایق را می خواهید، به مقام نبوّت انبایی قدم گذاشته معصوم به عصمت اکتسابی شوید! هر سه راه باز است؛ امّا کو راهرو؟! این درد همه ی ماست بنده هم مثل شما، البته شاید کمی وضعم بهتر از شما باشد؛ البته اگر دچار توهّم دانایی نشده باشم. 
سخن آخر اینکه:
نپنداریم اسلام فقط همان است که ما خبر داریم. دیگران هم متاعی دارند که ما را از آن خبر نیست. حکمت صدرایی دریایی است از معارف بی کران اسلام؛ و عرفان درست ـ نه درویش بازی ـ اقیانوسی است عظیم. امّا توقّع نداشته باشید که اینها را دست عوام ببینید. آنکه طاوس می خواهد، باید جور هندوستان کشد. با واژه های «تفسیر و تأویل» نیز مثل عوام الناس بازی نکنید! تفسیر یعنی آشکار نمودن معنی نهان؛ و تأویل یعنی بازگرداندن ظاهر به باطن؛ یعنی از ظاهر، باطن را یافتن. وقتی کسی می خواهد سخن سرّی بگوید، با زبان ایماء و اشاره و با الفاظ کنایه سخن می گوید. 

3ـ فرموده اید: « شیعه امامان را در جایگاه بسیار رفیعی قرار میدهد به گونه ای که آنها را از پیامبران بالاتر دانسته و به ولایت تکوینی ایشان معتقد است . علم الهی و علم غیب و خزانه علوم بودن را نیز برای ایشان قائل است . اگر عقل را گواه بگیریم و احساسی برخورد نکنیم چرا از هیچیک از ایشان چیزی دیده نشده است ؟ بسیاری از آنها اینقدر کم نقشند که جز چند حدیث و چند روایت از ایشان چیز دیگری نیست ؟ تاریخ را بنگرید چه رهبرانی که یک میلیونیوم قدرت و امکانات امامان شیعه را نداشته اند اما آنچنان در رهبریشان و جامعه شان نقش های بزرگی بازی کردند ؟ چه دانشمندان و محققان و صاحبان علمی بوده اند که نه علم الهی داشته اند و نه علم غیب ولی چه مباحث علمی بزرگی کرده اند و چه تالیفات و اثراتی از خود بجا گذارده اند ؟ »

الف. علم کنونی جهان مدیون اسلام و رهبران آن است. عرب قبل از اسلام، وضعش معلوم است. وضع علمی سایر ممالک نیز قبل از اسلام روشن است. متمدّن ترین کشورهای آن زمان، ایران، مصر و روم بوده اند؛ که وضع علمی آنها معلوم است. امّا آنگاه که اسلام در این کشورها گسترش یافت، یک پدیده ی عجیب رخ داد، یک انقلاب علمی به وقوع پیوست. دانشمندانی بزرگ از بین مسلمین برآوردند و در رشته های مختلف شروع کردند به تحقیق و تفحّص. امّا عجیب تر آن بود که اکثر قریب به اتّفاق این دانشمندان، علمای اسلامی بودند؛ یعنی روحانی بودند. و شگفت تر آنکه سلسله ی این استاد و شاگردان در نهایت به اهل بیت(ع) می رسید. این در تمام شاخه های علمی صدق می کند، از عرفان بگیرید تا علم طبّ. اوّلین کتابی که در علم نجوم یونانی ایجاد شکّ نمود قرآن کریم بود. آیات متعدّدی هستند که با هیأت یونانی سازگاری ندارند. لذا دانشمندان اسلامی که هم عالم به قرآن بودند و هم نظرات یونانیان را گرفته بودند، متوجّه این اختلاف شدند؛ و چون به حقّانیّت قرآن یقین داشتند، لذا شروع کردند به بررسی اشکالات علم نجوم یونانی. و بیش از پانصد سال قبل از کپرنیک لهستانی، دانشمندان مسلمان با الهام از قرآن و کلمات اهل بیت(ع) و نقد هیأت یونانی دریافتند که زمین در حال حرکت است و ثابت نیست. بارزترین شخصیّتی که این نظر را اعلام نمود، ابوسعید احمد بن عبدالجلیل سجزی، (وفات:۴۱۴ ه.ق.) ستاره‌شناس وریاضی‌دان بزرگ و مشهور ایرانی قرن چهارم هجری است که از اهالی سیستان بوده و در خراسان و شیراز زیسته است. ابوریحان بیرونی درباره ی وی در کتاب ِ «استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاسطرلاب» می گوید :« از ابو سعید سجزی، اُسطرلابی از نوع واحد و بسیط دیدم که از شمالی و جنوبی مرکّب نبود و آن را اسطرلاب زورقی می نامید و او را به جهت اختراع آن اسطرلاب تحسین کردم؛ چه اختراع آن متکی بر اصلی است قائم به ذات خود و مبنی بر عقیده ی مردمی است که زمین را متحرّک دانسته و حرکت یومی را به زمین نسبت می دهند و نه به کره ی سماوی. بدون شک این شبهه ای است که تحلیلش در نهایت ِ دشواری، و قولی است که رقع و ابطالش در کمال صعوبت است. مهندسان و علمای هیئت که اعتماد و استناد ایشان بر خطوط مساحیه(= مدارات و نصف النهارات و استوای فلکی و دایرةالبروج) است؛ در نقض ِ این شبهه و رد آن عقیدت بسی ناچیز و تهی دست باشند و هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقریر دلیلی نتوانند نمود. زیرا چه حرکت یومی را از زمین بدانند و چه آن را به کره ی سماوی نسبت دهند در هر دو حالت به صناعت آنان زیانی نمی رسد و اگر نقض این اعتقاد و تحلیل این شبهه امکان پذیر باشد موکول به رای فلاسفه ی طبیعی دان است.»

این کشف بعدها به نام کپرنیک لهستانی ثبت شد؛ در حالی که به احتمال زیاد، او این نظر را در کتاب ابوریحان دیده است. چون در زمان او کتابهای ابن سینا و ابوریحان در اروپا مشهور شده بودند و هر اهل تحقیقی نسخه ای از آنها را در اختیار داشت. ابوسعید حدد پانصد سال قبل از کپرنیک و حدود ششصد سال قبل از گالیله و حدود هفتصد سال قبل از نیوتن می زیسته است. وی در واقع از دانشمندان زمان آغاز غیبت کبری است. سجزی محیط کره زمین را هم محاسبه نموده که با محاسبات کنونی تنها چند متر تفاوت دارد.

از دیگر دانشمندانی که در فضای فرهنگ اسلام رشد یافتند پایه گزار علم جدید بودند، و در عین حال عالم دین هم بودند، می توان به افراد زیر اشاره نمود.

ابوریحان بیرونی، فقیه، فیلسوف، منجّم، ریاضی دان، جغرافی دان، مورّخ علم، کانی شناس، فیزیکدان، هواشناس و ... . او چگالی بسیاری از اجسام را دقیق اندازه گیری نموده و ثبت کرده است.

ابن سینا، فقیه، ادیب، منجّم، فیلسوف، بزرگترین مبتکر علم طبّ، که کتاب قانونش تا پانصد سال قبل در اروپا و سرزمینهای اسلامی تدریس می شد. در کتاب قانون، شرح چندین عمل جرّاحی به صراحت آمده و روش ساخت برخی ابزارهای جرّاحی نیز توضیح داده شده است. ابن سینا ابزارهایی را توضیح داده که با آنها می توانسته مایعات عفونی جمع شده در درون قفسه ی سینه و شکم را خالی نموده و درون بدن را ضدّ عفونی نماید. او با الهام از احادیث اهل بیت(ع) فهمیده بود که عسل مادّه ی ضدّ عفونی کننده است. لذا عسل را در آب ولرم حلّ می نمود و با آن داخل شکم و داخل قفسه ی سینه را ضدّ عفونی می نمود؛ تنها با ایجاد یک سوراخ کوچک در بدن. بسیاری از داروها هم که وی بیان نموده، از احادیث گرفته شده اند. وی احادیث را دیده و مفادّ آنها را با روش تجربی می آزمود.

فارابی، معروف به معلّم ثانی، فیلسوف، فقیه، جامعه شناس، دانشمند علم سیاست، اخلاقی و ... . وی از دانشمندان عصر غیبت صغری است. می توان ادّعا نمود که او اوّلین کتاب در زمینه ی سیاست اسلامی را تألیف نموده است.

خوارزمی، او بنیانگذار علم جبر می باشد. کتاب « الجبر و المقابله» در حقیقت یک کتاب فقهی است. خوارزمی می خواست احکام پیچیده ی ارث و دیگر احکام مالی اسلام را به صورت یک ضابطه ی کلّی درآورد که نتیجه اش ابداع شاخه ای جدید در ریاضیّات بود که او اسمش را الجبر و المقابله گذاشت. احکام ارث در حقیقت یا معادله درجه یک هستند یا معادله ی درجه دوم یا چند معادله ی چند مجهولی. وی کتابی نگاشته است با نام صورة الارض، که طول و عرض جغرافیایی امکان مشهور آن زمان را ثبت نموده است. مبتکر روش الگوریتم نیز همین شخص است که امروزه در برنامه نویسی کامپیوتر مورد استفاده قرار می گیرد. الگوریتم در واقع تغییر یافته ی واژه ی الخوارزمی است. اروپائیان عادت دارند نامهای اسلامی را چنان تغییر دهند که هیچکس نفهمد که اصلشان چه بوده است. مثلاً ابن سینا را می گوید: اویسن؛ ابن هیثم را گفته اند: الهازن یا آونتان یا آوناتهان. اسم را چنان تغییر داده اند که اگر امروز یک مسلمان این اسمها را در کتب غربی ببیند ابداً به فکرش نمی رسد که اینها اسمهایی عربی اند.

دیگر شخصیّت علمی پرورش یافته در فرهنگ اسلام، حسن ابن هیثم ایرانی مقیم مصر است. وی در زمینه شناخت نور و قوانین شکست و بازتاب آن نقش مهمی ایفا کرده‌است. شرح اصول تاریک‌خانه (اتاق تاریک) ـ که اساس دوربینهای عکاسی است ـ و اختراع ذره‌بین از کارهای برجسته ی این دانشمند مسلمان است. به نظر برخی پژوهشگران او نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را محاسبه کرده ‌است. او با معیارهای متعارف اندازه‌گیری در زمان خود، که واحد ذرع بود، سرعت نور را محاسبه کرد و دور کره زمین را اندازه گرفت. وی نخستین کسی است که به بررسی خواص نور پرداخت. بسیاری از کشفیّات او را بعدها نیوتن به نام خود به ثبت رساند؛ در حالی که به احتمال زیاد او کتابهای ابن هیثم را در اختیار داشته است. ساخت تلسکوپ توسّط گالیله نیز به احتمال زیاد با استفاده از کتابهای وی بوده است.

از مفاخر اسلامی دیگر می توان به افراد زیر اشاره نمود.

غیاث الدین جمشید کاشانی ، خیّام نیشابوری، که شیخ الاسلام عصر خود بوده است. شیخ بهایی، شیخ الاسلام عصر خودش. خواجه نصیرالدین طوسی، معروف به شیخ الفریقین، که آخرین ضربات را بر پیکر هیأت یونانی وارد نمود و زمینه را برای علم نجوم جدید فراهم ساخت.  قطب الدین شیرازی و ... .

اگر توجّه فرموده باشید، عمده رشد دانشمندان اسلامی، که اکثراً عالم دینی هم بوده اند، در علم طبّ، نجوم و ریاضیّات بوده است. سرّ این پیشرفت آن است که مسلمین، درباره ی این سه علم، اوّلاً دغدغه ی دینی داشته اند؛ ثانیاً منابع دینی زیادی داشته اند. در اسلام از یک سو فراوان توصیه شده است به علم طبّ و علم نجوم؛ و از طرف دیگر، آیات و روایات بسیار زیادی در این خصوص وجود دارد. مقدار احادیث پزشکی به هزار صفحه می رسد؛ و احادیث جهان شناسی بحارالانوار ده جلد است. ریاضیّات نیز در علم فقه، بخصوص در بخشهای مالی فقه اسلامی بسیار استعمال دارد. بحث قبله یابی، تعیین اوّل و آخر ماه قمری، پیش بینی زمان کسوف و خسوف نیز از عواملی بودند که دانشمندان مسلمان را تشویق می نمود به پی گیری علم نجوم و هندسه ی آسمان.

 

ب. فرموده اید دیگران خیلی کارهای بزرگ کرده اند. مثلاً دیگران چه کرده اند؟ مشکل شما این است که هدف را گم کرده اید. مثلاً اگر برق نداشتیم چه می شد؟ آیا از انسان بودن می افتادیم؟ مثلاً الآن که برق داریم چه کرده ایم؟ یعنی آدمتر شده ایم؟ آیا انرژی اتمی ما را انسانتر کرده است؟ آیا فیزیکدانهای ما انسانتر شده اند؟ امروز در قلّه ی فیزیک جهان، کسانی چون استیون هاوکینگ ایستاده اند. چقدر خداشناستر شده است؟! هیچ. علناً اعلام نموده که خدا در اداره ی جهان هیچ نقشی ندارد. هاینبرگ خدا را یک توهّم می دانست. 
اگر رسول خدا(ص) هیچ کاری نکرده بود جز برانداختن رسم زنده به گور کردن دختران، می ارزید به تام افتخاراتی که خلائق کسب نمورده اند. اگر علی(ع) هیچ نداشت جز دعای کمیل، کافی بود تا بر جهانیان سر باشد. شگفتا، شما 110 جلد کتاب حدیث را می گویید چند حدیث و روایت؟ آن هم احادیثی که هر کدامشان در دست اهلش کتابی می شود؟! مشکل اینجاست که برای شما دعای کمیل معنی ندارد؛ حدیث کمیل معنی ندارد. چون هدف از خلقت انسان را نمی دانید. برای شما، انسان، همان میمون پیشرفته است. بلی در زبان چنین نمی گویید؛ امّا ناخودآگاه بر همین باورید. شما انسان و هدف خلقت او را به گونه ای تعریف می کنید که از مرز طبیعت بیرون نرود. بلی اگر آخرتی و ابدیّتی وجود نداشت، دعای کمیل یک ریال هم ارزش نداشت. اصول کافی ورق پاره ای بیش نبود. امّا با وجود ابدیّت، بفرمایید که انرژی اتمی چند روز به درد من انسان می خورد؟ آیا در برزخ، یا آخرت ابدی، محتاج برق و انرژی ام؟ دقّت فرمایی! نمی گویم اینها بد است. خیر بد نیستند، و تا در دنیا هستیم از آنها استفاده می کنیم؛ ولی اینها ربطی به انسان بودن ما ندارد. ربطی به ابدیّت ما ندارد. حتّی برخلاف تصوّر عمومی، اینها ما را راحتتر هم نمی کنند. لذا تحقیقات نشان می دهد که انسان امروزی از انسان مثلاً صد سال قبل، بیشتر اضطراب دارد و بیشتر کار می کند. انسان امروزی زندگی نمی کند؛ بلکه فقط سگ دو می زند. می دود که خوب زندگی و ناگهان می بیند که فرصت زندگی تمام شده و او خود را خرج دنیا نموده و کاری برای ابدیّت خود نکرده است. کار امام، آن نیست که ما را حیوانات متمدّنی کند. شمشیر را از دست ما بگیرد و بمب و موشک به ما بدهد. چراغ نفت سوزمان را تبدیل به لامپ برق بکند. اسب و شترمان را اتومبیل و هواپیما بکند. با اینها بشر، در انسانیّت خود پیشرفت نکرده که هیچ، بدتر هم شده است. تاریخ را ورق بزنید! آیا از عصر رنسانس تا کنون، یک روز بوده که در نقطه ای از جهان، جنگ نبوده باشد؟ نبوده است. حال از خودتان بپرسید که این جنگها را چه کسانی به راه اندخته و هدایت کرده اند؟ جواب روشن است؛ همان کسانی که برای رنسانس و ادمه ی آن هزینه کرده اند و می کنند . 
فرض کنید رهبران الهی در طول تاریخ نبودند؛ چه می شد؟! فرهنگ مادّی جهان را تسخیر می نمود. آخرت گرایی فراموش می شد. خوب بشود، مگر چه می شود؟ خیلی چیزها می شود. بدون اعتقاد به آخرت، بشر خود را مجاز خواهد دانست به هر کاری دست بزند. کما اینکه دنیاگرایان امروز همین گونه اند. البته چون اکثر مردم جهان، درجاتی از معنویّت گرایی را دارند، اینان جرأت ندارند به تمام قواعد الهی پشت کنند. امّا اگر این فضای جهانی ـ که نتیجه ی تلاش مستمرّ رهبران الهی است ـ نبود، افراد بشر همدیگر را می دریدند. 
فرض کنید معادی در کار نیست. در این صورت ارزشهای اخلاقی ، ارزشهای اجتماعی ، حقوق بشر و ... نیز معنایی نخواهند داشت. اگر آخرت و حساب و کتابی در کار نیست ؛ و آخر کار انسان ، خاک شدن است ؛ پس کشتن دیگران امر زشتی نخواهد بود ؛ چون بالاخره که او خاک می شد. امّا با وجود معاد و زندگی ابدی ، کشتن یک انسان ، یعنی محروم ساختن او از کسب کمال برای زندگی ابدی خودش. 
این همان کاری است که انبیاء و ائمه کرده اند؛ یعنی ضامن بقای ارزشهای اخلاقی و حقوق اجتماعی را محافظت نموده اند. چیزی را حفظ کرده اند که اگر نبود یا تضعیف می شد، تمام بشریّت با دست خودش منقرض می گشت. این بزرگواران، ارزشهای اخلاقی را چنان در ذهن و ضمیر جامعه ی بشری جا داده اند که حتّی جوامع کفر نیز نمی توانند بخشی از این فرهنگ را نداشته باشند. 
خلاصه آنکه:
رهبران الهی، اوّلاً ارزشهای اخلاقی و اجتماعی و انسانی را بیان، تبلیغ ، ترویج، تبیین و تحکیم نموده اند که ضامن بقای نوع بشر است؛ و بدون این فرهنگ، جامعه ی بشری نابود می شود. ثانیاً آن بزرگواران برای جویندگان سعادت ابدی نیز برنامه آورده اند و در طول تاریخ آن برنامه را حفظ و به دست جویندگان حقیقی رسانده اند. 
این کار رهبران الهی بوده است. امّا کار دیگران چه بوده است. سعی نموده اند بشر در دنیا احساس خدایی کند. ابزارهای جنایت خود را پیشرفت دهد. راههای جدیدی برای گسترش فساد پیدا کند. دلبستگی های دنیایی بیشتری پیدا نماید. و ... . البته شکّ نیست که برخی نیز راههایی برای راحت نمودن انسان در زندگی کوتاه دنیا کرده اند. مثلاً علم شیمی هم کمک نموده است به علاج برخی بیماری ها، در عین اینکه میلیونها نفر نیز با بمب شیمیایی و موادّ شیمیایی موجود در صنایع و غذاها و هوا و خاک و ... تلف شده یا گرفتار انواع بیماری های لاعلاج شده اند. با تکنوژی هسته ای، انرژی فراوانی نصیب بشر شده، و البته دو شهر ژاپن هم با خاک یکسان شده و میلیونها نفر در عراق و جاهای دیگر با موادّ رادیواکتیو آلوده گشته اند. با شناسایی میکروبهای خطرناک، توانسته ایم علاج آنها را بیابیم؛ و البته بمب میکروبی را هم ساخته اند. سالیانه میلیاردها دلار خرج می شود برای شناخت مریخ و ماه و ... در حالی که میلیونها انسان، نان خالی برای سیر نمودن شکم خود ندارند. آنها که بشر را در ابعاد دنیایی پیشرفت داده اند، در هر دو سمتش پیشرفت داده اند؛ هم در جهت آسایش بخشیدن به بشر هم در جهت نابود نمودن آسایش بشر. 
البته مخفی نماند که اگر آن دو کار رهبران الهی نبود، دقیقاً در سایه ی همین پیشرفتهای علمی، نسل بشر منقرض شده بود. وجود این فرهنگ الهی در متن جوامع بشری است که بشر را تا به امروز از انقراض حفظ نموده است. جنایتکاران جهان، دیوانگانی هستند که هر کار کثیفی از آنها ساخته است؛ امّا از ارزش گرایی موجود در توده های مردم، که به صورت یک فرهنگ جهانی در آمده است، می ترسند. لذا مجبورند که خود را محدود سازند. 
4ـ فرموده اید: « خداوند در قرآنی که مسلمانان معتقدند تمام اسرار الهی و علوم در آن است راجع به مسائل اعتقادی ساده و حتمی و مسلم صحبت کرده و اگرچه جزئیات را نگفته ( مثل رکعات نماز یا مبطلایات روزه و ....) ولی کلیات را اشاره کرده است . چگونه میشود هیچ کلام صریح و آشکاری راجع به یکی از اصول دین و یکی از مهمترین مسائل دینی یعنی امامت نیاورده باشد؟ چرا باید راجع به این مهم با تفسیر و تاویل و توجیه از قرآن مطلب درآورد ؟ چرا وقتی که فقط و فقط یک آیه کوچک میتوانست ام الفساد اختلاف مسلمانان را حل کند چنین نکرده است ؟ »

واقعاً اطمینان دارید که ریشه ی این اختلاف در نبود تصریح قرآنی است؟ 
ـ اصول دین و امامت در قرآن
این ادّعا که در قرآن کریم نصّ صریحی در مورد اصل امامت نیست ، ادّعایی است غیر قابل قبول. آیات چندی در قرآن کریم وجود دارند که هم وجوب وجود امام را اثبات می کنند ؛ هم انتصابی بودن آن را ؛ هم اوصاف امام را. بلکه حتّی در مورد مصداق امام بعد از رسول خدا نیز نصّ صریح وجود دارد. البته اگر کسی بخواهد قبول نکند راه برای توجیه همیشه باز است. همانگونه که عدّه ای در آیات راجع به توحید و اوصاف الهی و عصمت انبیاء و جبر و اختیار و معاد نیز اختلاف نموده اند. مگر اختلاف ما با اهل سنّت فقط در امامت است؟ در باب اوصاف الهی ، قول اشاعره کجا که به قدمای ثمانیه قائل شده اند و قول شیعه کجا که به عینیّت صفات با ذات معتقدند. در باب نبوّت قول شیعه کجا که انبیاء را معصوم من جمیع الجهات می دانند و قول اکثر اهل سنّت کجا که حتّی دروغگویی را هم را با استناد به آیات به انبیاء نسبت داده اند. در باب معاد جسمانی ، قول برخی کجا که معاد را مادّی دانسته اند و قول برخی دیگر کجا که معاد را با جسم غیر مادّی دانسته اند. در باب عدل الهی نیز بین اشاعره از یک سو و شیعه و معتزله از سوی دیگر اختلاف نظر جدّی وجود دارد.
اگر اصول دین به این وضوح که اینها می گویند در قرآن آمده پس این همه اختلاف بین مسلمین از کجا آمده است ؛ در حالی که همه ی این گروهها مدّعی اند که اعتقاد خود را از قرآن گرفته اند؟ بلکه اساساً اختلاف در امامت ، ریشه در همین اختلافات دارد. 
بلی به همان شکل که در باب اصول دین نصّ قرآنی وجود دارد ، در باب امامت نیز وجود دارد ؛ امّا باید دید نصّ از نظر اینها چیست؟ اگر انتظار دارند که خداوند متعال یک اصل عقلی مثل امامت را که منطقاً باید با استدلال پذیرفت ، مثل یک حکم فقهی بیان نماید ، روشن است که انتظاری است نابجا. زیرا چنین روشی از حکیم سر نمی زند. خداوند متعال احکام فقهی را در قرآن کریم به وضوح بیان نکرده بلکه چنان گفته که جز فقیه به رموز آن پی نمی برد ، کجا رسد در مسائل اصولی که باید با استدلال پذیرفته شوند. البته برخی ساده اندیشان خیال کرده اند که احکام فقهی قرآن ، به روشنی بیان شده اند ؛ لذا می گویند: خدا که این همه مسائل ریز فقهی را به وضوح بیان نموده چرا امامت را به صورت واضح نگفته است؟ ما از اینها می پرسیم که: اگر چنین است پس با استناد به قرآن بفرمایید که نماز صبح باید چند رکعت باشد؟ مبطلات روزه چیست؟ کیفیّت ذبح حیوان چگونه است؟ و... . یکی از واضحترین و تفصیلی ترین احکام فقهی قرآن ، حکم وضوست ؛ ولی ملاحظه فرمایید که تا چه اندازه تفاوت فهم است از این آیه ، بین مذهب اهل البیت(ع) و مذهب خلفا. ما نمی گوییم شما در این مساله علی (ع) را به عنوان امام یا معصوم یا صاحب علم رسوالله ، قبول کنید ؛ بلکه صرفاً او را یک صحابی فرض کنید ؛ و آنگاه بفرمایید وقتی خدا درباره ی روش وضو نصّ صریح دارد ، و پیامبر نیز بیست و سه سال بین مردم وضو گرفته بود ، چرا باز فهم علی (ع) از آیه ی وضو متفاوت شده است از خلفای اهل سنّت؟ آیا واقعاً این مساله مبهم بیان شده است؟ مگر می شود پیامبر (ص) بیست و سه سال بین مردم وضو بگیرد و این مساله برای نسل اوّل اسلام مبهم بماند؟ مگر خود این افراد در زمان رسول خدا ، از روی وضوی او تقلید نمی کردند ، پس چه شد که بعد از او بر سر این مساله ی روزمرّه اختلاف نظر پیش آمد؟!!!! جناب عثمان به شکّ افتاد که آیا رسول خدا(ص) در وضو دستها را از بالا به پایین می شست یا برعکس؟ آیا پاها را می شست یا مسح می کرد؟ یکی نبود بگوید که: جناب عثمان! در مدّت بیست و سه سال رسالت و در دوره ی دو خلیفه ی قبلی مردم چکار می کردند؟ همچنین خودت در این مدّت چگونه وضو می گرفتی؟ چرا در این چهل و اندی سال به این فکر نیفتادی؟ و حالا از کجا فهمیدی که این روش درست است ؛ در حالی اهل بیت خود پیامبر بر خلاف روش تو وضو گرفتند؟
در مسائل مربوط به اصول نیز قرآن کریم همواره چنان سخن گفته که فقط اهل اندیشه آن را به درستی بفهمند.خداوند متعال حتّی اموری چون عدل الهی ، مساله ی جبر و اختیار ، حقیقت معاد ، حقیقت برزخ ، حقیقت روح ، اصل نبوّت عامّه ، خاتمیّت ، حقیقت عوالم غیب و ... را هم چنان گفته که فقط برای اهل فکر روشن باشند. حتّی خداوند متعال اصل توحید و بحث صفات الهی را هم چنان فرموده که جز اهل اندیشه های ناب به آنها راه نیافته اند. لذا برداشتهایی که اکثر مسلمین از این امور دارند برداشتهایی است متخالف که یقیناً یک طرف آن نادرست می باشد. 
برخی چنین تصوّر کرده اند که اختلاف شیعه و اهل سنّت فقط در بحث امامت است ؛ و منشاء آن را هم نبود نصّ قرآنی پنداشته اند ؛ حال آنکه در تمام مسائل فوق و دهها مساله ی اصولی دیگر ، بین شیعه و اهل سنّت اختلاف نظرهای جدّی وجود دارد. اشاعره با استناد به قرآن جبری یا کسبی شده اند و معتزله تفویضی و شیعه امر بین الامرین را پذیرفته است. در بحث عدل ، شیعه و معتزله حسن و قبح ذاتی را پذیرفته اند و اشاعره زیر بار آن نرفته اند. گروهی معاد را با جسم مادّی دانسته اند ، گروهی دیگر روحی صرف ، گروهی نیز آن را جسمانی ولی با جسم غیر مادّی فهمیده اند. گروهی برزخ را انکار نموده اند و گروهی دیگر آن را پذیرفته اند. گروهی روح و ملائک را مادّی دانسته اند و گروهی دیگر مجرّد. گروهی عصمت تمام عیار انبیاء را از قرآن فهمیده اند و گروهی حتّی ارتکاب قتل و دروغ و ... را هم برای آن بزرگواران قائل شده اند. گروهی خدا را واحد عددی شمرده اند و گروهی آن را نفی کرده اند. گروهی برای خدا شکل و اندازه و اعضاء قائل شده اند و گروه دیگر خدا را منزّه از این امور دانسته اند. گروهی صفات خدا را عین ذات دانسته اند و گروهی دیگر صفات را غیر ذات و قدیم شمرده اند. گروهی علم خدا را به جزئیّات منکر شده اند و گروه دیگر آن را پذیرفته اند. گروهی علم خدا را حضوری دانسته اند و گروهی دیگر حصولی. و ... . و جالب اینجاست که همه ی اینها نیز برای اثبات مدّعایشان استناد به آیات قرآن می کنند. 
پس آیا جای آن نیست که ما کمی در توهّماتمان درباره ی قرآن تجدید نظر کنیم و مقداری از خوی عوامانه ی خود دست برداریم؟! و آیا وقت آن نرسیده که تدبّر کنیم در این مساله که اساساً قرآن برای چه نازل شده است؟ آیا آمده تا قدم به قدم عقل ما را بسازد یا آمده تا ما را مقلّد بار بیاورد؟ آمده تا فکرها را به کار اندازد یا آمده تا رکود فکری ایجاد کند و استدلالی ترین مسائل را هم تقلیدی کند؟ 
برخی بندگان خدا ، از خدای حکیم و بنده پرور انتظار دارند که لقمه ی جویده شده دهان بندگانش بگذارد و آنها به خودشان زحمت تفکّر ندهند ؛ در حالی که خداوند متعال فراوان در قرآن کریم بیان داشت که ما آیات را برای تدبّر و تفکّر و تعقّل فرستاده ایم و جز اهل فکر و عقل و دقّت به آیات خدا راه نمی یابند. مَخلص کلام آنکه قرآن کتاب عقل پروری و حکمت آموزی و تزکیه ی نفس است نه « توضیح المسائل » و « اصول دین به زبان ساده». قرآن در اعلی نشسته و دعوت به اعلی می کند تا بندگان را بالا ببرد. پس این چه انتظاری است از خدای حکیم که همه چیز را زیر دیپلم و بلکه در حدّ پیش دبستانی بیان کند؟!! 
بنده نمی دانم این تفکّر از کجا آمده که: « قرآن کتاب آسان فهمی است» ؛ بلی قرآن به زبان عربی مبین بوده و بیانی روشن و فصیح و بلیغ دارد ؛ امّا از کجای قرآن برمی آید که فهم آن نیز آسان است؟ و طبق چه منطقی برخی گمان کرده اند که قرآن را هر بی سوادی باید بفهمد؟ معاذ الله مگر قرآن برای بی سواد پروری و ساده لوح پروری آمده است؟
چرا قرآن را با قرآن نشناسیم؟ 
قرآن کریم چه فرمود: 
فرمود: «إِنَّا سَنُلْقی‏ عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقیلا ــــ ما بزودى سخنى سنگین به تو القا خواهیم کرد» (المزمل:5) ؛ آری آیات قرآن سنگین است. مگر می شود که تبیاناً لکلّ شیء سنگین نباشد؟!
فرمود: « کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‏ ــــــ این چنین، خداوند آیات خود را براى شما شرح مى‏دهد؛ شاید تعقّل کنید» (البقرة:242)
فرمود:« إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‏ ــــــ ما آن را قرآنى عربى نازل کردیم، باشد که تعقّل کنید»(یوسف:2)
فرمود:« اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‏ ـــــ بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده مى‏کند! ما آیات(خود) را براى شما بیان کردیم، شاید تعقّل کنید» (الحدید:17)
فرمود: « ‏ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ ــــــ اینها مثالهایى است که ما براى مردم مى‏زنیم، و جز عالمان آن را به عقل ادراک نمى‏کنند.» (العنکبوت:43)
فرمود: « هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ وَ لِیُنْذَرُوا بِهِ وَ لِیَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ لِیَذَّکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ ــــــ این(قرآن،) پیام(و ابلاغى) براى(عموم) مردم است؛ تا همه به وسیله آن انذار شوند، و بدانند او معبودی یکتاست؛ تا صاحبان خرد ناب پند گیرند» (إبراهیم:52)
فرمود: « کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ ــــــ این کتابى است پربرکت که بر تو نازل کرده‏ایم تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان متذکّر شوند» (ص:29)
فرمود: « قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ ــــــ بگو: «آیا کسانى که مى‏دانند با کسانى که نمى‏دانند یکسانند؟! تنها صاحبان خرد ناب متذکّر مى‏شوند»» (الزمر:9)
فرمود: « لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ ــــــ اگر این قرآن را بر کوهى نازل مى‏کردیم، مى‏دیدى که در برابر آن خاشع مى‏شود و از خوف خدا مى‏شکافد ؛ اینها مثالهایى است که براى مردم مى‏زنیم، شاید در آن تفکّر کنند »(الحشر:21)
فرمود: « وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُون‏ ــــــ او کسى است که شما را از یک نفس آفرید ؛ و شما دو گروه هستید: بعضى پایدار ، و بعضى ناپایدار؛ ما آیات خود را تشریح نمودیم براى کسانى که تفقّه می کنند (عمق اندیشه دارند) » (الأنعام:98)
اینها فقط اندکی از فراوان آیا قرآن است که غرض از نزول قرآن را به اندیشه واداشتن انسانها معرّفی می کنند و بیان می دارند که فهمندگان حقیقی قرآن ، اهل تعقّل و خردورزی می باشند نه اهل ظواهر که مثل کودکان دنبال لقمه های راحت الحلقوم می گردند.
از طرف دیگر قرآن کریم خودش را کتابی معرّفی می کند که نه تنها ساده و سهل الفهم نیست ، بلکه خداوند متعال عمداً آن را به گونه ای نازل نموده که اگر کسی اهل حقیقت نباشد همین قرآن ، اسباب گمراهی او را فراهم می سازد تا بیشتر در گمراهی فرو رود. 
خداوند فرمود: «هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْباب‏ ـــــــــ او کسى است که این کتاب را بر تو نازل کرد، که قسمتى از آن ، آیات«محکم» است؛ که اساس این کتاب مى‏باشد؛ و قسمتى از آن، «متشابه» است. پس آنها که در قلوبشان انحراف است ، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه‏انگیزى کنند ؛ و تفسیر(نادرستى) براى آن مى‏طلبند؛ در حالى که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى‏دانند. (آنها که) مى‏گویند: «ما به همه ی آن ایمان آوردیم؛ همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز اولوا الالباب ، متذکر (این حقیت) نمى‏شوند»(آل‏عمران:7)
اگر در این آیه خوب تفکّر کنیم ، می یابیم که چرا خداوند متعال آیات خود را این گونه خاصّ نازل نموده است. چون می خواهد بیماردلان بهانه برای گمراهی خودشان داشته باشند ؛ « فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ ــــ در دلهاى آنان یک نوع بیمارى است ؛ خداوند بر بیمارى آنان افزوده ؛ و به خاطر دروغهایى که می گفتند، عذاب دردناکى در انتظار آنهاست.» و در مقابل می خواهد اولوا الالباب (صاحبان خردهای ناب) دنبال حقیقت بدوند و در عمق معارف فرورند و با این کتاب الهی ساخته شوند. 
باز فرمود: « إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیی‏ أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثیراً وَ یَهْدی بِهِ کَثیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقینَ ــــــ خداوند از این که به پشه، و حتى کمتر از آن، مثال بزند شرم نمى‏کند. (در این میان) آنان که ایمان آورده‏اند، مى‏دانند که آن، حقیقتى است از طرف پروردگارشان؛ و امّا آنها که راه کفر را پیموده‏اند، مى‏گویند: «منظور خداوند از این مثل چه بوده است؟!» (آرى،) خدا جمع زیادى را با آن گمراه، و گروه بسیارى را هدایت مى‏کند؛ ولى با آن گمراه نمى‏سازد مگر فاسقان را » (البقرة:26) 
باز فرمود: « وَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ أَناب‏ ـــــــ کسانى که کافر شدند مى‏گویند: «چرا نشانه اى از پروردگارش بر او نازل نشده است؟!» بگو: «خداوند هر کس را بخواهد گمراه، و هر کس را که بازگردد، به سوى خودش هدایت مى‏کند!» (الرعد:27)
یعنی کمبودی در دلائل روشن الهی بر امور حقّه نیست ؛ لکن آنکه نمی خواهد هدایت شود ، دنبال بهانه می گردد. شیعه با دهها آیه و با روایات فراوانی از منابع معتبر اهل سنّت ، امامت علی (ع) را چنان اثبات می کند که هیچ منصفی نمی تواند آنها را انکار کند ؛ امّا اینها در برابر این همه دلائل روشن بهانه گرفته و می گویند: « اگر حقیقتاً علی بن ابی طالب خلیفه ی بلافصل رسول خداست ، پس چرا خدا آن را صراحتاً در قرآن بیان نکرد؟» همانگونه که همین کفّار با وجود آن همه معجزه برای رسول خدا ــ حدود چهار هزار معجزه ــ باز می گفتند: «چرا نشانه اى از پروردگارش بر او نازل نشده است؟!» 
باز خداوند متعال فرمود: « وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلاَّ مَلائِکَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلاَّ فِتْنَةً لِلَّذینَ کَفَرُوا لِیَسْتَیْقِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ یَزْدادَ الَّذینَ آمَنُوا إیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِیَقُولَ الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً کَذلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلاَّ هُوَ وَ ما هِیَ إِلاَّ ذِکْرى‏ لِلْبَشَر ــــــــــ مأموران دوزخ را فقط فرشتگان(عذاب) قرار دادیم، و تعداد آنها را جز براى آزمایش کافران معیّن نکردیم تا اهل کتاب‏ ( یهود و نصارى‏) یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان(در حقّانیّت این کتاب آسمانى) تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: «خدا از این توصیف چه منظورى دارد؟!» (آرى) این گونه خداوند هر کس را بخواهد گمراه مى‏سازد و هر کس را بخواهد هدایت مى‏کند ؛ و لشکریان پروردگارت را جز او کسى نمى‏داند، و این جز هشدار و تذکّرى براى انسانها نیست‏ » (المدثر:31)
عجبا که وقتی خدا چیزی را در لفافه بیان می کند ، اینها بهانه می گیرند که چرا روشنتر بیان نکرد ؛ و وقتی روشن و عینی بیان می کند ، می گویند: «خدا از این توصیف چه منظورى دارد؟!»
سخن پایان در این بخش آنکه:
عزیزا نخست باید قرآن را با قرآن شناخت ؛ آنگاه معلوم می شود که خداوند متعال چرا گفت؟ و چرا نگفت؟ و چرا اینگونه گفت؟ و آنگونه نگفت؟ خداوند حکیم ، می خواهد انسان پروری کند ؛ نه اینکه بکن ، نکن کند و از اطاعت نمودن بی چون و چرای مردم کیف کند. خدا بی نیاز از طاعت مردم است و کفر آنها نیز گزندی به خدا نمی رساند. خدا باکی از گمراه شدن خلق نیز ندارد ؛ برای خدا ، پرورش یافتن یک نفر می ارزد به تمام عالم هستی. لذا فرمود: « وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمیعاً أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَکُونُوا مُؤْمِنین‏ ـــــ و اگر پروردگار تو مى‏خواست ، تمام کسانى که روى زمین هستند، همگى ایمان مى‏آوردند؛ آیا تو مى‏خواهى مردم را اکراه کنی که ایمان بیاورند؟!» (یونس:99) همچنین فرمود: « وَ قالَ مُوسى‏ إِنْ تَکْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمید ـــــــ و موسى گفت: «اگر شما و همه ی مردم روى زمین کافر شوید، پس خداوند، بى‏نیاز و شایسته ستایش است.» (إبراهیم:8) 

ـ امامت در منظر قرآن و دو مذهب

ــ نقاط اشتراک و اختلاف دو مذهب در بحث امامت
1ـ هر دو مذهب ، تقریباً تعریف واحدی از امام دارند.
2ـ هر دو مذهب ، وجود امام را ضروری و واجب می دانند.
3ـ شیعه معتقد است که امام باید معصوم از گناه و خطا و سهو باشد ولی اهل سنّت تنها عدالت را در امام شرط می دانند نه عصمت را. لذا شیعه به استاندارد حدّاکثری در امام قائل است و اهل سنّت به استاندارد حدّ اقلّی.
4ـ شیعه معتقد است که امام باید افضل مردم از حیث علم و معنویّت باشد تا بتواند دیگران را نیز ترقّی دهد ؛ ولی اهل سنّت منکر این معنا بوده قائلند که وجود شخصی عالمتر از امام و فاضلتر از او در میان امّت مشکلی ندارد. لذا با اینکه اکثرشان اعتراف دارند که امیرمومنان (ع) از حیث علم و مقام معنوی برتر از خلفای سه گانه بوده ولی بر این باورند که آنان بر علی (ع) نیز رهبری داشته اند. که این حقیقتاً جای عجب است که چگونه جاهل می تواند رهبر عالم باشد؟! و چگونه جاهل می تواند عالم را هدایت کند؟!
5ـ شیعه معتقد است مصداق امام را باید خدا معرّفی نماید ؛ حال یا با دادن معجزه به دست او یا از زبان پیامبر یا امام قبلی. چون تنها خداست که می داند چه کسی معصوم می باشد. امّا اهل سنّت معتقدند خداوند بر مردم واجب نموده که خودشان مصداق امام را از بین خودشان برگزینند. پس مردم هر کس را به جانشینی رسول خدا (ص) برگزیدند او امام و هادی امّت و حافظ دین خدا خواهد بود.
شیعه بر همین مبناست که خلافت و امامت خلفای سه گانه را نمی پذیرد و آنها را غاصب این مقام می داند. و استدلالهای فراوانی بر خلافت و امامت بلافصل امیرالمومنین (ع) اقامه می کند. به پاره ای از این استدلالها با قضاوت عقل و محوریّت قرآن کریم و شهادت روایات منقول از خود اهل سنّت اشاره می کنیم.

ــ امامت د ر قرآن کریم

باید دانست که شیعه برای اثبات امامت ، ابتدا کاری با علی (ع) یا با ابوبکر و غیر آنها ندارد. شیعه ابتدا بر اساس تعریف مشترک شیعه و سنّی از امام ، با دلائل عقلی اثبات می کند که امام باید معصوم و همتای قرآن باشد. آنگاه می گوید: جز خدا هیچ کس نمی داند چه کسی معصوم و همتای قرآن است. لذا مصداق امام را باید خدا یا پیامبر او مشخّص سازند ؛ یا خود مدّعی امامت باید دارای معجزه باشد. چون معجزه همان امضای غیر قابل جعل خداست.
امّا ــ برخلاف تبلیغ برخی افراد ناآگاه ــ شیعه هیچگاه از رابطه ی فامیلی علی (ع) با پیامبر (ص) برای اثبات امامت او استفاده نمی کند ؛ مگر آنجا که می خواهد ثابت کند ؛ آن حضرت جزء مصادیق آیه تطهیر و حدیث ثقلین و آیه ی مودّت است. 

ــ تعریف امام در کلام متکلّمین شیعه و سنّی

سعدالدین تفتازانی و میر سید شریف جرجانی و سیف الدین آمدی گفته اند :« الامامة رئاسة عامّة لشخص من الاشخاص ــ امامت ریاست عمومی است برای شخصی از اشخاص» (شرح المقاصد ، ج5 ، ص234 ــ شرح مواقف ، ج8 ، ص 345 ـــ ابکارالافکار ، ج3 ، ص 416)
قاضی عضدالدین ایجی گفته است: « الامامة خلافة الرّسول فی اقامة الدین بحیث یجب اتّباعه علی کافّة الامّة ـــ امامت خلافت (جانشینی) رسول است در اقامه ی دین ، به گونه ای که واجب است تبعیّت از او برای همه ی امّت» (شرح مواقف ، ج8 ، ص345)
سیف الدین آمدی در تعریف دیگری گفته است: « انّ الامامة عبارة عن خلافة شخص من الاشخاص للرّسول فی اقامة الشّرع و حفظ حوزة الملّة علی وجه یجب اتّباعه علی کافّة الامّة ــ همانا امامت عبارت است از خلافت شخصی از اشخاص برای رسول در اقامه ی شرع و حفظ حوزه ی ملّة (دین) به نحوی که تبعیّت از او واجب می شود بر همه ی امّت.» (ابکارالافکار ، ج3 ، ص416(
ابن خلدون نیز نوشته است: « الامامة خلافة عن صاحب الشّرع فی حراسة الدین و سیاسة الدّنیا. ـــ امامت خلافت (جانشینی ) صاحب شریعت است در حراست از دین و سیاست و مدیریّت دنیا.» (مقدّمه ی ابن خلدون ، ص 191(

ــ تعاریف علمای بزرگ شیعه 

شیخ مفید گفته است: « الامام هو الذی له الرئاسة العامّة فی امور الدین و الدّنیا نیابةً عن النّبی (ص( ــ امام کسی است که دارای رهبری عمومی در امور دین و دنیا به صورت نیابت از پیامبر (ص) باشد.» (النکت الاعتقادیّة ، شیخ مفید ، ص53)
سیّد مرتضی گفته است: « الامامة رئاسة عامّة فی الدّین بالاصالة لا عمّن هو فی دار التّکلیف ـــ امامت رهبری عمومی در زمینه دین به صورت بالاصاله است ؛ نه به صورت نیابت از کسی که در سرای تکلیف می باشد.» (رسائل الشریف المرتضی ، ج2 ، ص264 )
علّامه حلّی گفته است: « الامامة رئاسة عامّة فی الدّین و الدّنیا لشخص من الاشخاص نیابة عن النّبی(ص) ــ امامت رهبری عمومی در زمینه دین و دنیا برای شخصی خاصّ به عنوان نیابت از پیامبر (ص) است.» (الباب الحادی عشر ، علّامه حلّی ، ص66) جناب فاضل مقداد نیز همین تعریف را رائه کرده ولی به جای « نیابة عن النّبی » گفته است: « خلافة عن النّبی » (ارشاد الطالبین ، فاضل مقداد ، ص325 ـ 326 ـــ اللوامع الالهیّة ، فاضل مقداد ، 319ـ320)

از تعاریف گفته شده استفاده می شود که:
اوّلاً متکلّمین شیعه و سنّی بر سر تعریف امامت اختلاف نظر عمده ای نداشته در محورهای اصلی اتّفاق نظر دارند. 
ثانیاً امامت اصطلاحی متکلّمین دارای مشخّصات زیر می باشد.
1ـ امامت ریاست عمومی بر جمیع امّت می باشد نه بر محدوده ی جغرافیایی خاصّ.
2ـ متعلّق امامت امام ، امور دین و دنیا بوده منحصر به دین تنها یا دنیای تنها نیست. 
3ـ امام ، خلیفه و جانشین رسول الله می باشد، هم در امور دینی هم در امور دنیوی.
4ـ اطاعت و تبعیّت از امام بر همه ی امّت واجب و ضروری است.
بنا بر این ، امام در اصطلاح متکلّمین ، نه مثل سلطان و رئیس جمهور است نه مثل یک عالم دینی و مفتی صرف ؛ بلکه تمام مسئولیّتهای حاکمیّتی رسول الله (ص) را دارا می باشد.
حال بر همین اساس شیعه مدّعی است که امام باید عالم به جمیع احکام دین و جمیع اسرار قرآن باشد ؛ و از هر گونه خطا و سهو و گناه معصوم باشد. چون طبق آیه ی « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم » ؛ اطاعت از امام ، مثل اطاعت از خدا و رسول ، باید مطلق و بدون قید باشد. متکلّمین نیز همین معنا را در تعریفشان از امام ، منعکس ساختند. 
حال چگونه ممکن است خداوند متعال ما را امر به اطاعت بی چون و چرا از کسی کند که خودش هر لحظه احتمال گناه یا احتمال خطا و سهو دارد؟!! پس اگر ما به حکم قرآن مکلّفیم تا از امام بعد از رسول الله (ص) اطاعت بی چون و چرا کنیم ؛ لابد او باید مثل خود رسول خدا(ص) ، معصوم باشد. چون امر به اطاعت بی چون و چرا از غیر معصوم ، مساوی است با امر به اطاعت بی چون و چرا از گناه یا خطای دیگری. و این کاری نیست که خدا انجام دهد. لذا فرمود: « أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدى‏ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ ـــ آیا کسى که هدایت به سوى حق مى‏کند براى پیروى شایسته‏تر است، یا آن کس که خود هدایت نمى‏شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه مى‏شود، چگونه داورى مى‏کنید؟! » (یونس: 35) 
آیا غیر از انسان معصوم ، که خود منزّه از خطا و هدایت کننده به خداست ، کسی هست که نیاز به امام و هدیت کننده نداشته باشد؟ آیا خلفای مورد نظر اهل سنّت نیاز به هدایت داشتند یا نداشتند؟ اگر بگویند نیاز به هدایت نداشتند گزافه گفته اند ؛ کسانی که زمانی غرق در شرک بودند چگونه به یکباره معصوم گشتند؟ و دلیل عصمتشان چیست؟ و اگر نیاز به هدایت داشتند طبق آیه ی مورد بحث ، باید از امامی اطاعت نمایند تا آنها را به حقّ رهنمون شود. پس خود خلفای سه گانه باید امامی می داشتند. حال می پرسیم که آن امام که بوده است؟ ممکن است بگویند: نبیّ اکرم (ص) یا قرآن کریم ؛ گوییم در آن صورت امامت خود آنان لغو است ؛ چون نبیّ اکرم (ص) و قرآن کریم ، همانگونه که می توانند امام آن سه نفر باشند امام دیگران نیز می توانند باشند. پس این سه تن چه رجحانی داشتند که محتاج به امام انسانی زنده نبودند؟ بنا بر این ، از بین مدّعیان امامت ، تنها آن کسی حقیقتاً حقّ امامت داشته که عین قرآن و علم او عین علم رسول الله بوده است ؛ و طبق دلائل نقلی مثل حدیث مدینة العلم و حدیث ثقلین و ... ، آن شخص کسی نیست جز علی (ع).
همچنین طبق گفته ی متکلّمین شیعه و سنّی ، اگر از وظایف امام این است که دین را اجرا کند و حافظ دین خدا باشد ، لازمه اش این است که او عالم به تمام دین باشد تا یقیناً دین را اجرا کند و دین را حفظ نماید نه نظرات شخصی خودش را. لذا امام بعد از رسول خدا ، باید همتای قرآن باشد.
حال ما کاری نداریم که چه کسی دارای این مشخّصات است ؛ ما فقط آنچه را که لازمه ی تعریف امام است ، بیان می کنیم تا معلوم شود که: اوّلاً آیا غیر خدا می تواند این مشخّصات را تشخیص دهد یا نه؟ ثانیاً اگر معلوم شد که مصداق امام را خدا باید تعیین کند ، آنگاه باید بگردیم دنبال کسی که خدا و رسول ، این دو مشخّصه را برای او اثبات نموده اند. و شیعه مدّعی است بسیاری از آیات و روایات نبوی که خود اهل سنّت نیز ناقل آنها می باشند ، اثباتگر این دو ویژگی برای علی (ع) هستند.
ما ذیلاً دلائل قرآن و روایی خودمان ذکر می کنیم تا ملاحظه فرمایید که شیعه چگونه استدلال می کند.

ـ پاره ای از دلائل قرآنی بر امامت علی (ع)

دلیل نخست
خداوند متعال می فرماید:« هُنالِکَ الْوَلایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَیْرٌ ثَواباً وَ خَیْرٌ عُقْباً. ـــ در آنجا ثابت شد که ولایت از آنِ خداوند بر حق است. اوست که برترین ثواب، و بهترین عاقبت را دارد.» (الکهف:44(
و فرمود: « أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَ هُوَ یُحْیِ الْمَوْتى‏ وَ هُوَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیر. ــــ آیا آنها غیر از خدا را ولىّ خود برگزیدند؟! در حالى که «ولىّ» فقط خداوند است و اوست که مردگان را زنده مى‏کند، و اوست که بر هر چیزى تواناست.»(الشورى:9(
و فرمود:« مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ . ـــ مثَل کسانى که غیر از خدا را اولیاى خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه‏اى براى خود انتخاب کرده؛ در حالى که سست‏ترین خانه‏ها خانه ی عنکبوت است اگر مى‏دانستند.» (العنکبوت:41)
نکات آیات کریمه :
طبق این آیات شریفه ، ولایت به تمام مصادیق آن تنها از آنِ خداست و هیچ کس حقّ ندارد غیر خدا را بی اذن او ولیّ خود قرار دهد. پس تا ما دلیلی از جانب خدا و رسول او نداشته باشیم حقّ نداریم ولایت کسی غیر از خدا را بپذیریم ــ ولایت به همه ی معانی آن ــ . حال باید دید خدا ولایت چه کسی را همردیف ولایت خود قرار داده است. 
خداوند متعال می فرماید: « قُلْ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرینَ. ـــ بگو: از خدا و رسولش اطاعت کنید! و اگر سرپیچى کنید، خداوند کافران را دوست نمى‏دارد.» (آل‏عمران:32) و باز فرمود: « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی‏ شَیْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً. ـــ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید رسولش را و اولو الأمر را ! و هر گاه در چیزى نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داورى بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این(کار) براى شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.» (النساء:59)

طبق این آیات
اوّلاً ولایت نبیّ اکرم(ص) عین ولایت خداست لذا اطاعت از او عین اطاعت از خداست.
ثانیاً ولایت اولوالامر نیز مثل ولایت رسول الله است. لذا در عبارت « أطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ » اطیعوا را تکرار نکرد ؛ چون اطاعت از هر دو یکی است. و نیز در ادامه نفرمود: هنگام اختلاف ، آن را به خدا و رسول و اولوالامر برگردانید ؛ بلکه تنها خدا و رسول را مطرح ساخت که شاهد است بر یکی بودن حکم رسول و اولوالامر. 
ثالثاً در این آیه ، خدا خواسته که مسلمین هنگام نزاع و اختلاف ، به کلام خدا و پیامبر خدا رجوع کنند نه به نظر مردم. ولی برخی از مسلمین صدر اسلام که در مساله ی امامت اختلاف کردند به جای رجوع به قرآن و حدیث غدیر و حدیث ثقلین و حدیث منزلت و امثال آن ، که حکم پیامبر بود ، به نظر گروه اندکی از مردم رجوع نمودند. 
حال که معلوم شد ولایت امام باید عین ولایت خدا و رسول باشد ، باید دید خدا غیر از رسول ، ولایت چه کسی را تأیید نموده است. خداوند متعال می فرماید: « إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ . ـــ ولىّ شما ، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند؛ همانها که نماز را برپا مى‏دارند ، و در حال رکوع، زکات مى‏دهند» (المائدة:55)
شیعه و سنّی اتّفاق نظر دارند که این آیه ، در شأن علی (ع) نازل شده است. لکن اهل سنّت مدّعی اند که مراد از ولیّ در این آیه ، امامت نیست بلکه منظور دوستی ، یا نصرت و امثال آن است. امّا شیعه می گوید: لفظ ولیّ در این آیه مطلق بوده تمام معانی و مصادیق آن را شامل است که از جمله یکی از آن معانی ، ولایت تصرّف است که همان امامت و حاکمیّت باشد. افزون بر اطلاق آیه ، شاهد دیگر این ادّعا ، آن است که در این آیه ، ولایت ، ابتدا برای خدا و سپس برای پیامبر و در مرتبه ی سوم برای علی (ع) ثابت شده است ؛ و ولایت درباره ی خدا ــ به تمام معانی آن ــ ، به سلطنت ،حاکمیّت و متصرّف بودن او بر می گردد. یعنی چرا خدا را باید دوست داشت؟ چرا باید از او نصرت طلبید؟ چرا باید فقط او را دوست خود دانست؟ چرا ... ؟ ، پاسخ همه ی این چیزها یکی است. چون تنها اوست که می تواند در امور ما سلطه و حاکمیّت و تصرّف داشته باشد ؛ و غیر او تا او اراده نکند ، کاره ای نیستند. پس در این آیه ، چون واژه ی ولیّ در مورد خدا نیز به کار رفته ، مطلق بوده ، تمام معانی را می گیرد. 
افزون بر اینها ، حتّی اگر نظر اهل سنّت را هم در این باره بپذیریم و مراد از ولایت در این آیه را ، ولایت نصرت یا ولایت محبّت هم بدانیم ، باز امامت برای علی (ع) ثابت می شود. چون وقتی علی (ع) با خلیفه ی اوّل بیعت نکرده و خود ادّعای امامت نمود ، طبق آیه ی مورد بحث بر همگان و از جمله بر خود خلیفه اوّل و دوم واجب بود که او را یاری و نصرت نمایند و شرط محبّت را که حمایت است به جا آورند ؛ لکن آنها نه تنها چنین نکردند بلکه با او مخالفت نموده و درگیر شدند. پس به یقین آن دو ازحکم این آیه عدول نموده اند ؛ و آنکه از حکم خدا عدول نماید فاسق و ظالم بوده به حکم « لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ » (بقره:124) حقّ امامت ندارد.

دلیل دوم 
« إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً. ـــ خداوند فقط مى‏خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. » (الأحزاب:33)

طبق این آیه ی شریفه خداوند متعال اهل بیت (ع) را از هر پلیدی و رجسی منزّه نموده است ؛ و این یعنی عصمت. و به حکم عقل ، جایی که معصوم حضور دارد ، امامت و حاکمیّت مردم به غیر معصوم نمی رسد. وقتی خداوند متعال در امور کوچکی چون قضاوت و شهادت در دادگاه ، عدالت و تقوا را شرط دانسته ، چگونه ممکن است در امر مهمّی چون امامت کلّ امّت اسلام ، عدالت شرط نباشد. و اگر عدالت در این امر شرط است پس معصوم که فوق عادل است مقدّم بر عادل خواهد بود. البته برادران اهل سنّت ما بر خلاف حکم صریح عقل ، معتقدند که امامت غیر معصوم با شخص معصوم جایز است ؛ یعنی به اعتقاد اینها ، یک غیر معصوم می تواند امام شخص معصوم شود و به او امر و نهی کند. 
همچنین برداران اهل سنّت ادّعا نموده اند که همه ی خاندان پیامبر (ص) اهل بیت محسوب می شوند. در پاسخ می گوییم ، اوّلاً قدر متیقّن این است که علی (ع) داخل در اهل بیت می باشد و این مطلب منکری میان مسلمین ندارد. و نیز شکّی نیست که خلفای سه گانه داخل در اهل بیت نیستند و این مطلب هم مخالفی ندارد ؛ و در میان اهل بیت تنها کسی که بعد از نبی (ص) ادّعای خلافت بلافصل داشت علی (ع) بود. پس با وجود او که طبق این آیه معصوم می باشد نوبت به دیگری نمی رسد.

دلیل سوم

« أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنی‏ إِسْرائیلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى‏ إِذْ قالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِکاً نُقاتِلْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ أَلاَّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاَّ نُقاتِلَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِیارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلیلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِالظَّالِمینَ ـ وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّى یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتی‏ مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ. ـــــــ آیا مشاهده نکردى جمعى از بنى اسرائیل را بعد از موسى، که به پیامبر خود گفتند: « مَلِک و زمامداری براى ما انتخاب کن! تا(زیر فرمان او) در راه خدا پیکار کنیم.پیامبر آنها گفت: «شاید اگر دستور پیکار به شما داده شود، (سرپیچى کنید، و) در راه خدا، جهاد و پیکار نکنید.» گفتند: «چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم، در حالى که از خانه‏ها و فرزندانمان رانده شده‏ایم؟!» اما هنگامى که دستور پیکار به آنها داده شد، جز عدّه کمى از آنان، همه سرپیچى کردند. و خداوند از ستمکاران، آگاه است. ـ و پیامبرشان به آنها گفت: «خداوند طالوت را براى زمامدارى شما مبعوث کرده است.» گفتند: «چگونه او بر ما حکومت کند، با اینکه ما از او شایسته‏تریم، و او ثروت زیادى ندارد؟!» گفت: «خدا او را بر شما برگزیده، و او را در علم و (قدرت) جسم، وسعت بخشیده است. خداوند، مُلکَش را به هر کس بخواهد، مى‏بخشد؛ و خداوند، وسعت دهنده و علیم است.» (البقرة:247)

نکات آیات :
الف ـ طبق این آیات ، بنی اسرائیل ، تعیین حاکم را حقّ مردم نمی دانستند لذا از پیامبر خود خواستند تا حاکمی برای آنها تعیین نماید. پیامبر آنها و خداوند متعال نیز این نظر آنها را نادرست معرّفی نکرده بر آن مهر تأیید زدند. پس حاکمیّت بر مردم که به نظر شیعه و سنّی از شئون امامت می باشد ، باید از طرف خدا یا نبیّ خدا جعل شود نه از طرف مردم. امامت در اسلام ، امری بسیار بزرگتر حاکمیّت سیاسی صرف است ؛ لذا وقتی طالوت که صرفاً حاکم سیاسی بود و تحت نظر پیامبر زمانش بر مردم حکومت می نمود ، از طرف خدا تعیین می شود ، چگونه ممکن است خدا تعیین امام را به مردم غیر معصوم بسپارد.
ب ـ پیامبر بنی اسرائیل ـ که ظاهراً حضرت سموئیل (ع) باشد ـ فرمود : « خداوند طالوت را براى زمامدارى شما مبعوث کرده است.» از اینجا معلوم می شود که حاکم جامعه را باید خداوند متعال تعیین نماید و حتّی خود نبی نیز سرخود حقّ چنین انتخابی را ندارد کجا رسد مردم . 
ج ـ از آیات شریفه استفاده می شود که علّت حاکمیّت یافتن طالوت ، قدرت جسمی و علمی او بوده است. پس حاکم جامعه باید دارای علم و قدرت باشد. و کیست در بین اصحاب رسول خدا که در علم و قدرت با علی (ع) برابری نماید؟! اوست باب مدینه ی علم رسول خدا ؛ و اوست حیدر کرّار ؛ و اوست آنکه دروازه ی خیبر را با اعجاز الهی از جای خود برکند ؛ و اوست کشنده عمرو بن عبد ودّ و مرحب پهلوان و اوست که افضل از هارون نبی است و... . 

دلیل چهارم 

« وَ نَجَّیْناهُ وَ لُوطاً إِلَى الْأَرْضِ الَّتی‏ بارَکْنا فیها لِلْعالَمینَ (71) وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ نافِلَةً وَ کُلاًّ جَعَلْنا صالِحینَ (72) وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدینَ . ـــ و او (ابراهیم ) و لوط را به سرزمینی که آن را براى همه ی جهانیان پربرکت ساختیم ، نجات دادیم. (71) و اسحاق و یعقوب را به عنوان عطیه به او بخشیدیم و همه را شایسته قرار دادیم. (72) و آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما ، هدایت مى‏کردند؛ و انجام کارهاى نیک و برپاداشتن نماز و اداى زکات را به آنها وحى کردیم ؛ و تنها ما را عبادت مى‏کردند. » (سوره الانبیاء)

نکات آیات شریفه :
الف ـ به اتّفاق شیعه و سنّی ، یکی از وظائف امام ، هدایت امّت به سمت حقّ و حقیقت است. در تعاریف متکلّمین سنّی نیز همین معنا لحاظ شده است. در این آیه تصریح شد که انبیای نام برده شده در این آیه ، امامت داشتند و به امر الهی هدایت می نمودند ؛ حال چگونه کسی می تواند امام به این معنا باشد در حالی که خودش هر لحظه در معرض گمراهی است و محتاج هادی می باشد. خداوند متعال می فرماید: « أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدى‏ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ ـــ آیا کسى که هدایت به سوى حق مى‏کند براى پیروى شایسته‏تر است، یا آن کس که خود هدایت نمى‏شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه مى‏شود، چگونه داورى مى‏کنید؟! » (یونس: 35). آیا غیر از انسان معصوم ، که خود منزّه از خطا و هدایت کننده به خداست ، کسی هست که نیاز به امام و هدیت کننده نداشته باشد؟ آیا خلفای مورد نظر اهل سنّت نیاز به هدایت داشتند یا نداشتند؟ اگر بگویند نیاز به هدایت نداشتند گزافه گفته اند ؛ کسانی که زمانی غرق در شرک بودند چگونه به یکباره معصوم گشتند؟ و دلیل عصمتشان چیست؟ و اگر نیاز به هدایت داشتند طبق آیه ی مورد بحث ، باید از امامی اطاعت نمایند تا آنها را به حقّ رهنمون شود. پس خود خلفای سه گانه باید امامی می داشتند. حال می پرسیم که آن امام که بوده است؟ ممکن است بگویند: نبیّ اکرم (ص) یا قرآن کریم ؛ گوییم در آن صورت امامت خود آنان لغو است ؛ چون نبیّ اکرم (ص) و قرآن کریم ، همانگونه که می توانند امام آن سه نفر باشند امام دیگران نیز می توانند باشند. پس این سه تن چه رجحانی داشتند که محتاج به امام انسانی زنده نبودند؟ بنا بر این ، از بین مدّعیان امامت ، تنها آن کسی حقیقتاً حقّ امامت داشته که عین قرآن و علم او عین علم رسول الله بوده است ؛ و طبق دلائل نقلی مثل حدیث مدینة العلم و حدیث ثقلین و ... ، آن شخص کسی نیست جز علی (ع).
ب ـ طبق این آیات نیز جعل و نصب امام بر عهده ی خداست نه مردم. پس محصول سقیفه باطل می باشد.
پ ـ طبق این آیات ، امامت برای هدایت امّت ، شأن کسی است که لایق نبوّت نیز باشد. پس بعد از نبی اکرم (ص) کسی باید امام گردد که اگر نبوّت ختم نمی شد لیاقت نبوّت را داشت ؛ و آن علی بن ابی طالب است ، که طبق حدیث منزلت ، افضل از هارون نبی است. چون نبی اکرم (ص) فرمود:« تو نسبت به من مثل هارون هستی نسبت به موسی الّا اینکه پیامبری بعد از من نیست.» (ر.ک: صحیح بخاری ، ج 4 ، 209 و ج5 ، ص129 ــ صحیح مسلم ، ج7 ، ص 120)
پس اگر پیامبر اسلام افضل از موسی است به ناچار علی (ع) نیز باید افضل از حضرت هارون باشد تا این نسبت حفظ گردد. همچنین رسول خدا در همین گفتار به طور ضمنی متذکّر شدند که اگر بعد از من نبوّت ختم نمی شد ، تو شأنیّت نبوّت را داشتی. 
ت ـ طبق این آیات ، امام باید به امر و فرمان خدا امامت نماید ؛ و لازمه ی این امر آن است که امام ، عالم به تمام اوامر و نواهی خدا باشد. و در میان مدّعیان امامت هیچ کس جز علی (ع) نبود که چنین باشد. هیچ عالم سنّی هم ادّعا نکرده که خلفای سه گانه ، عالم به جمیع اوامر و نواهی خدا بوده اند. همچنین حدیث متواتر ثقلین مؤیّد است که اهل بیت (ع) همردیف کتاب خدا هستند. و نیز به اعتراف شیعه و سنّی علی (ع) باب مدینه ی علم رسول الله است. همچنین جناب حاکم نیشابوری ــ از علمای بزرگ اهل سنّت ــ نقل نمود از رسول گرامی که فرمودند: « علی مع القرآن و القرآن مع علیّ لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض ـــ علی با قرآن است و قرآن با علی است ؛ هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.» (المستدرک ، حاکم نیشابوری ، ج3 ، ص124)
آیا همه و از جمله خلفای سه گانه باید اطاعت مطلق از قرآن داشته باشند یا نه؟ اگر بله پس باید از علی (ع) هم که متّحد با حقیقت قرآن است ، اطاعت مطلق می کردند ؛ که نکردند.
ث ـ همچنین طبق آیه ، فعل خیرات باید از جانب خدا بر امام ، وحی و الهام شود ؛ و در بین مدّعیان امامت تنها علی (ع) است که ادّعای اتّصال به غیب داشته و ملهم بودن او توسّط پیامبر (ص) نیز تأیید گردیده است.یکی از دلائلی که این شأن را برای امیر مومنان ثابت می کند ، حدیث منزلت است ؛ چون یکی از شئون حضرت هارون (ع) این بوده که بر او وحی می شده است ؛ لکن نه وحی تشریعی ؛ چون او تابع شرع موسی بود. پس علی (ع) هم که در حدیث منزلت تشبیه شده به هارون (ع) ، واجد این شأن خواهد بود ، امّا نه با عنوان نبی. و اگر گفته شود که دریافت وحی مستلزم نبوّت است ، گوییم: چنین نیست؛ چون طبق تصریح قرآن کریم حضرت مریم (س) و مادر موسی (ع) نیز دریافت وحی داشته اند ولی پیامبر هم نبوده اند. 
ج ـ همچنین طبق آیات فوق ، امام اهل زکات و نماز است ؛ و تنها علی (ع) است که نماز و زکاتش مورد تأیید مستقیم خدا واقع شده ؛ در حالی که دیگران اگر چه در ظاهر اهل نماز و زکات بودند ولی هیچکس یقین ندارد که آنان در محضر خدا هم به عنوان اهل زکات و نماز ، مورد قبول واقع شوند. خداوند متعال فرمود: « إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ. ـــ ولىّ شما ، تنها خداست و پیامبر او و آنان که ایمان آورده‏اند ؛ همانها که نماز را برپا مى‏دارند، و در حال رکوع، زکات مى‏دهند. » (المائدة:55) ؛ مفسّرین شیعه و سنّی اتّفاق نظر دارند که شأن نزول این آیه ی شریفه جریان صدقه دادن امیر المومنین (ع) در حال رکوع بوده است.پس در میان مدّعیان امامت ، تنها اوست که نماز و زکاتش یقیناً مورد قبول خدا واقع شده ولی در مقبولیّت و عدم مقبولیّت نماز و زکات دیگر مدّعیان امامت منطقاً نمی توان یقین داشت. 

دلیل پنجم: 

« وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ فَلا تَکُنْ فی‏ مِرْیَةٍ مِنْ لِقائِهِ وَ جَعَلْناهُ هُدىً لِبَنی‏ إِسْرائیلَ ؛ وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ . ـــــ ما به موسى کتاب آسمانى دادیم؛ و شک نداشته باش که او آیات الهى را دریافت داشت؛ و ما آن را وسیله هدایت بنى اسرائیل قرار دادیم ؛ و از آنان امامانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت مى‏کردند؛ چون شکیبایى نمودند، و به آیات ما یقین داشتند.» (السجده : 23، 24) 

نکات آیات شریفه:
الف ـ طبق این آیات نیز جعل و نصب امام بر عهده ی خداست نه مردم. لذا نتیجه انتخابات مجلس سقیفه نامشروع می باشد.
ب ـ امام باید به امر خدا امامت نماید ؛ و لازمه ی این امر آن است که امام عالم به تمام اوامر و نواهی خدا باشد. و ... ــ که در سابق گذشت ــ 

دلیل ششم:

« وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی‏ قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ . ـــــ (به خاطر آورید) هنگامى را که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده ی این آزمایشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من(نیز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ظالمین نمى‏رسد. » (البقرة:124)

نکات این آیه ی شریفه:
الف ـ امامت در این آیه مطلق به کار رفته ، لذا تمام مصادیق امامت را ، که حضرت ابراهیم (ع) شأنیّت آن را داشت ، شامل می شود ؛ و یکی از آن مصادیق ، امامت سیاسی و حاکمیّتی است که در امامت مورد نظر متکلمین اهل سنّت پر رنگتر از دیگر ابعاد امامت مطرح می شود. 
ب ـ امامت مطرح در این آیه به هر کدام از مصادیق آن که گرفته شود ــ اعمّ از امامت معنوی ، امامت علمی ، امامت نماز و ... ــ قبل از اعطاء امامت به ابراهیم (ع) در او وجود داشته است ، جز امامت سیاسی و امامت به معنای حقّ حاکمیّت بر جامعه ؛ چرا که اوّلاً آن حضرت قبل از امامت ، پیامبر اولوالاعزم بوده ؛ و پیامبر هر قومی یقیناً در علم و عمل و معنویّت و دیگر امور ، بر قوم خود برتری و پیشوایی دارد. ثانیاً جز امامت سیاسی ، هیچکدام از مصادیق امامت ، که در مورد آن حضرت مطرح باشد ، نیاز به جعل مستقلّ ندارد ؛ بلکه با جعل آن حضرت به نبوّت ، همه ی آن معانی نیز حاصل می شوند. پس مصداق اقرب آن امامتی که در آیه مطرح شده امامت در بُعد حقّ حاکمیّت بر جامعه می باشد. 
پ ـ طبق این آیه ، مقام امامت ـ به معنای حقیقی آن نه امامت اعتباری ـ مقامی است مجزا از نبوّت و برتر از آن. لذا ابراهیم (ع) با این که نبی بود امام نبود و آنگاه که امتحاناتی را پشت سر گذاشته ، قابلیّت لازم را حاصل نموده ، به مقام امامت منصوب شد. 
حال جای این پرسش است که چگونه در امّت اسلام کسانی ادّعای امامت نموده اند در حالی که فاقد این حدّ از صلاحیّتند ؛ و چگونه در زمان خود ، امامت علی بن ابی طالب (ع) را نپذیرفتند در حالی که طبق حدیث منزلت که مورد قبول اهل سنّت بوده ، در صحیحترین کتب آنها نقل شده است ، شأن علی (ع) نسبت به پیامبر(ص) مثل شأن هارون پیامبر است نسبت به حضرت موسی. « حَیْثُ اسْتَخْلَفَهُ عَلَى الْمَدِینَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تُخْلِفُنِی عَلَى النِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ فَقَالَ أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی‏ . ـــــ زمانی که پیامبر(ص) ـ در عزیمت به جنگ ـ علی (ع) را به عنوان خلیفه ی خود در مدینه گذاشت ، علی (ع) گفت: یا رسول الله ! آیا مرا بر زنان و کودکان خلیفه قرار می دهی؟! پس پیامبر (ص) فرمود: آیا راضی نیستی به اینکه نسبت به من مثل هارون باشی نسبت به موسی ، غیر از اینکه بعد از من پیامبری نیست. » (صحیح بخاری ، ج 4 ، 209 و ج5 ، ص129 ــ صحیح مسلم ، ج7 ، ص 120)
مگر خود علمای اهل سنّت در تعاریفشان از امام نگفتند که « الامامةُ خلافةٌ عن الرسول ... » ؟ و مگر در این حدیث معتبر تصریح نشد که پیامبر (ص) ، علی (ع) را در زمان خود خلیفه قرار داد؟! چگونه با وجود کسی که از هارون پیامبر افضل می باشد ، نوبت امامت به دیگران می رسد؟! وقتی نسبت علی (ع) به پیامبر اکرم (ص) ، مثل نسبت هارون به موسی است ، پس به همان میزان که رسول الله (ص) از موسی (ع) افضل است باید علی (ع) نیز از هارون افضل باشد تا این نسبت حفظ شود.
ت ـ خداوند متعال خودش ابراهیم (ع) را به امامت نصب نمود. پس امامت باید به نصب خدا باشد نه به انتخاب مردم. پس جریان سقیفه و محصول آن باطل است ؛ چون به نصب الهی نبود.
ث ـ طبق آیه ی مورد بحث ، امامت عهد الله است ، یعنی عهدی است بین امام و خدا ؛ پس انتخاب مردم دخلی در آن ندارد. بنا بر این ، جریان سقیفه و محصول آن باطل است.
بنا بر این اگر سه خلیفه ی اهل سنّت امام نیستند ، در تمام آن مدّت امام برحقّ علی بن ابی طالب بوده است. چون از طرفی طبق دلائل عقلی امامت عامّه ، وجود امام ضرورت دارد و شیعه و سنّی بر آن اتّفاق نظر دارند. از طرف دیگر تنها علی بن ابی طالب بود که در مدّت خلافت سه خلیفه ، دعوی امامت داشت. پس اگر امامت آن سه تن باطل بوده جز امامت آن حضرت گزینه ی دیگری باقی نمی ماند. 
ج ـ امامت که عهد الله است به ظالمین نمی رسد. در این تعبیر قرآنی ، درباره ی ظالم چهار احتمال است. 
1. آنکه در سراسر عمرش ظالم است. 
2. آنکه در اوّل عمر عادل ، ولی در ادامه ی آن ظالم است.
3. آنکه در اوّل عمر ظالم ، ولی در ادامه ی آن عادل است.
4. آنکه گاه ظالم است و گاه عادل.
بر این اساس در ذرّیـّه و نسل حضرت ابراهیم (ع) پنج صنف افراد ، احتمال وجود خواهند داشت که عبارتند از :
1. افرادی که در سراسر عمرشان ظالم باشند. 
2. افرادی که اوّل عمر عادل ، ولی در ادامه ی آن ظالم باشند.
3. افرادی که در اوّل عمر ظالم ، ولی در ادامه ی آن عادل باشند.
4. افرادی که گاه ظالم و گاه عادل باشند.
5. افرادی که هیچگاه ظالم نبوده در تمام عمر معصوم از ظلم باشند.
روشن است که حضرت ابراهیم (ع) مورد اوّل و دوم را در دعای خود اراده نمی کند. چون دو گروه اوّل ظالم بالفعل بوده ، اهل جهنّم می باشند ؛ و هیچ مومن عاقلی از خدا نمی خواهد که ظالم بالفعل و اهل جهنّم را امام مردم قرار دهد کجا رسد که پیامبری اولوالعزم چنین تقاضایی از خدا بکند. پس منظور آن حضرت از « من ذرّیـّتی » سه گروه اخیر بوده اند که یکی معصوم می باشد و دو تای دیگر ، اگر چه ظلم داشته اند ، ولی معلوم نیست که اهل جهنّم باشند ؛ کما اینکه اهل بهشت بودن آنها نیز معلوم نیست. 
آنگاه که حضرت ابراهیم (ع) امامت را بر این سه گروه از ذرّیـّه ی خود طلب نمود ، خداوند متعال دعای او را مستجاب ساخت ، امّا نه به طور مطلق ؛ بلکه فرمود: از میان این سه گروه ، تنها آنهایی قابلیّت امامت خواهند داشت که اسم ظالم بر آن صدق نکند. و روشن است که از این سه گروه ، تنها گروه پنج هستند که هیچ گاه ظلم نداشته اند و اسم ظالم بر آنها صدق نمی کند ؛ و تنها این گروهند که اهل بهشت بودن آنها یقینی است. پس امامت تنها از آنِ کسانی است که در سراسر عمرشان معصوم از هر گونه گناهی باشند ؛ چرا که هر گناهی از مصادیق ظلم است. حال چگونه اهل سقیفه ادّعای امامت نمودند در حالی که اوّلاً قبل از اسلام سابقه ی کفر داشتند ؛ ثانیاً در زمان اسلام نیز معصوم از گناه نبودند ؛ ثالثاً در زمان خلافتشان نیز به تصریح علمای خود اهل سنّت کارهای خلافشان کم نبود. 

دلیل هفتم:

« أَ فَمَنْ کانَ عَلى‏ بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسى‏ إِماماً وَ رَحْمَةً أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلا تَکُ فی‏ مِرْیَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یُؤْمِنُونَ . ــــ آیا کسى که از جانب پروردگارش بر حجّتى روشن است و شاهدى از خود او در پى اوست ، و پیش از او نیز کتاب موسى که امام و رحمتى بود [دروغ مى‏بافد]؟ آنها [که در پى حقیقت‏اند] به آن ایمان مى‏آورند و هر که از گروه‏ها به آن کافر شود آتش ، وعده‏گاه اوست. پس در آن تردید مکن که آن حق است و از جانب پروردگار توست ولى بیشتر مردم ایمان نمى‏آورند.»(هود:17(
« وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتابُ مُوسى‏ إِماماً وَ رَحْمَةً وَ هذا کِتابٌ مُصَدِّقٌ لِساناً عَرَبِیًّا لِیُنْذِرَ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ بُشْرى‏ لِلْمُحْسِنین‏. ــ و پیش از آن ، کتاب موسى که امام و رحمت بود(نشانه‏هاى آن را بیان کرده)، و این کتاب هماهنگ با نشانه‏هاى تورات است در حالى که به زبان عربى و فصیح و گویاست، تا ظالمان را بیم دهد و براى نیکوکاران بشارتى باشد. » (الأحقاف:12(

نکات آیات شریفه:
در این آیات شریفه ، کتاب حضرت موسی(ع) به عنوان امام معرّفی شده ، پس قرآن کریم به نحو اولی امام مردم است ؛ بخصوص اینکه قرآن کریم به عنوان مصدّق توارات در آیه ی اخیر نیز مطرح شده است. در این که قرآن کریم پیشوای مردم است و آنان در تمام امور باید از قرآن کریم تبعیّت نمایند شکّی نیست ؛ چرا که قرآن کریم کلام خداست. لذا امام بالاصاله و اوّل و آخر کتاب خداست ، نه شخصی از اشخاص ؛ حتّی در صحنه ی حکومت نیز این قرآن کریم است که حقیقتاً امام مردم می باشد ؛ چون خداوند متعال فرمود: « إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ ــ حقّ حاکمیّت و فرمانروایی نیست مگر برای خدا » ؛ و شکّی نیست که قرآن کریم ، فرمان و قانون خداست. پس طبق این آیات شریفه ، امام بالذّات خدا و کلام و کتاب اوست و دیگران به شرطی امام خواهند بود که عین کتاب الله باشند. اگر حضرت موسی(ع) امام بود به این سبب بود که عالم به جمیع معارف تورات بود ؛ و طبق تورات فرمان می نمود. همچنین اگر نبی اکرم (ص) به اجماع مسلمین ، امامت داشت به خاطر این بود که احاطه به کتاب الله داشت. پس امام بعد از او نیز باید کسی باشد که علم به جمیع معارف قرآن کریم داشته ، وارث علم نبی باشد. خود علمای اهل سنّت نیز در تعریف امام گفتند: « امام باید اقامه کننده ی شرع و حافظ دین خدا باشد.» و مگر دین و شرع چیزی غیر از قرآن کریم است. حال کسی که متّحد با حقیقت قرآن نبوده عالم به جمیع معارف آن نیست چگونه خواهد توانست آن را اقامه یا معارف آن را حفظ نماید؟!
بنا بر این ، بی هیچ تعصّبی باید در احوال اصحاب رسول خدا تجسس نمود تا معلوم گردد که از نبیّ اکرم (ص( چه کسی عالم به جمیع معارف قرآن و وارث علم رسول الله بود؟
از مدّعیان امامت ، تنها کسی که چنین مقامی برای او ادّعا شده علی بن ابی طالب است و غیر او از مدّعیان امامت نه خود چنین ادّعایی داشتند و نه کسی چنین ادّعایی در موردشان کرده و نه شاهدی بر آن وجود دارد. بنا بر این ، طبق این آیات شریفه علی بن ابی طالب تنها گزینه ی امامت مورد نظر قرآن کریم خواهد بود. چون غیر از علی (ع) هیچکدام از اصحاب پیامبر چنین موقعیّتی را نداشته است. غیر او و اهل بیتش کیست که نبی اکرم(ص( وجودشان را در حدیث متواتر ثقلین ــ که مورد قبول شیعه و سنّی است ــ همردیف و متّحد با قرآن قرار داده باشد. از علمای اهل سنّت روایت شده که قال رسول الله(ص):« ... فانظروا کیف تخلّفونی فی الثقلین. فقام رجلٌ فقال یا رسول الله و ما الثقلان؟ فقال رسول الله صلی الله علیه و سلم: الاکبرُ کتابُ الله ؛ سببٌ طرفه بید الله و طرفه بأیدیکم فتمسّکوا به لم تزالوا و لا تضلّوا ؛ و الاصغرُ عترتی و انّهما لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض و سألت لهما ذلک ربّی فلاتقدّموهما فتهلکوا و لاتعلّموهما فانّهما اعلم منکم. ــــــ بنگرید که پس از من، با دو یادگار گرانبهاى من چگونه رفتار مى‏کنید؟ مردی برخواست و پرسید: یا رسول الله! دو أثر گرانبهاى شما چیست؟ فرمود: ثقل اکبر کتاب خداست؛ وسیله ای که جانبى از آن در دست خدا مى‏باشد و طرف دیگر آن در اختیار شما قرار گرفته است؛ پس به آن چنگ بزنید که نمی لغزید و گمراه نمی شوید. و ثقل اصغر عترت من است؛ که همانا آن دو هرگز از همدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. و من هم از پروردگارم همین اتحاد و یگانگى و جدایی ناپذیری را براى آنها درخواست کرده‏ام. پس بر این دو پیشى نگیرید که به هلاکت مى‏رسید و سخنى به آنها نیاموزید که آنان از شما داناترند» (المعجم الکبیر ،الطبرانی ، ج3 ، ص66) ؛ در نقل دیگری از این حدیث فرمودند: « ... فانظروا کیف تخلفونى فى الثقلین . فنادی مناد: و ما الثقلان یا رسول اللّه؟ قال: کتاب اللّه طرف بید اللّه و طرف بأیدیکم فاستمسّکوا به و لا تضلوا، و الآخر عترتى، و إن اللطیف الخبیر نبأنى أنهما لن یتفرقا حتى یردا علی الحوض، و سألت ذلک لهما ربى، فلا تقدموهما فتهلکوا، و لا تقصروا عنهما فتهلکوا، و لا تعلموهم فانهم أعلم منکم، ثم اخذ بید علی رضی الله عنه فقال من کنت أولى به من نفسه فعلىّ ولیه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه. ـــــــ بنگرید که پس از من، با دو یادگار گرانبهاى من چگونه رفتار مى‏کنید؟ پرسیدند: یا رسول الله! دو أثر گرانبهاى شما چیست؟ فرمود: یکى کتاب خداست که جانبى از آن در دست خدا مى‏باشد و طرف دیگر آن در اختیار شما قرار گرفته است؛ به آن چنگ بزنید و گمراه نشوید. و دیگرى عترت من است؛ خداى لطیف و دانا ، مرا مطّلع ساخته که این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. و من هم از پروردگارم همین اتحاد و یگانگى را براى آنها درخواست کرده‏ام. پس بر این دو پیشى نگیرید که به هلاکت مى‏رسید و در مورد آنها کوتاهى نکنید که هلاک خواهید شد. و سخنى به آنها نیاموزید که آنان از شما داناترند. سپس دست علی (ع) را گرفت و فرمود: هر که من نسبت به جان او، از خود او اولاترم، على هم اولاتر است به جان او. پروردگارا! دوستش را دوست و دشمنش را دشمن بدار.» (المعجم الکبیر ،الطبرانی ، ج3 ، ص167(
در این دو نقل حدیث ثقلین که محتوای اصلی آن متواتر و مورد اعتماد هر دو فرقه می باشد ، با صراحت تمام از عدم جدایی عترت رسول خدا و قرآن خبر داده شده و در یکی از نقلها بر نام مبارک علی بن ابی طالب (ع) تصریح شده. و بین شیعه و سنّی اختلاف و شکّی نیست که آن حضرت جزء عترت می باشد. 
همچنین در این روایت به صراحت امر شده که به قرآن و عترت تمسّک جویید ؛ و آیا حقیقت تمسّک جستن ، جز امام قرار دادن است. همچنین تصریح شده که بر آنان پیشی نگیرید! و آیا معنای امامت جز این است که مصداق آن پیشاپیش مردم باشد؟ همچنین فرمودند که به آنان یاد ندهید که آنها اعلم از شما هستند. پس چگونه خلیفه ی اوّل و دوم ادّعای فاطمه زهرا و شهادت علی (ع( را در باب فدک نپذیرفتند و خود را داناتر از آنها در حکم خدا دانستند؟ و ... . و چگونه ادّعای علی (ع) را در خلیفه ی رسول خدا بودن ، قبول نکردند؟ 
جناب حاکم نیشابوری ، از اکابر علمای اهل سنّت ، در حدیث صحیحی از نبی خدا (ص) آورده است: « علی مع القرآن و القرآن مع علیّ لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض ـــ علی با قرآن است و قرآن با علی است ؛ هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.» (المستدرک ، حاکم نیشابوری ، ج3 ، ص124(
همانطور که گفته شد ، شکی در این نیست که قرآن امام مردم است ؛ پس شکی نیست که علی (ع) نیز امام مردم می باشد. چون آنکه همواره با قرآن است و قرآن همواره با اوست ، حکم قرآن را خواهد داشت. از این دلیل حتّی عصمت آن حضرت از خطا و سهو و نسیان نیز ثابت می شود. چون اگر خطا و سهو و نسیان بر آن حضرت جایز باشد ، در همان موارد از قرآن کریم جدا خواهد شد ؛ چرا که خطا در کلام الله مجید راه ندارد. همچنین از این استدلال ، علم آن حضرت بر تمام امور اثبات می گردد ؛ چرا که خداوند متعال ، قرآن کریم را « تبیاناً لکلّ شیء » نامیده است. پس کسی هم که متّحد با قرآن باشد « تبیاناً لکلّ شیء » خواهد بود. بر همین اساس ، امام باقر (ع) در تفسیر آیه« وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ أَحْصَیْناهُ فی‏ إِمامٍ مُبینٍ » فرمودند:« چون این آیه نازل شد که: « و هر چیزی را در امام مبین برشمردیم » ؛ دو مرد فی المجلس برخاستند و گفتند یا رسول اللَّه! آن امام تورات است؟فرمود: نه. گفتند آن انجیل است؟ فرمود نه. گفتند آن قرآن است؟ فرمود: نه. در این هنگام امیر المؤمنین على بن ابى طالب وارد شد ، رسول خدا (ص) فرمودند: آن امام مبین ، این مرد است ؛ به راستى اوست امامى که خداى تبارک و تعالى علم هر چیز را در او بر شمرده است.» (امالى شیخ صدوق ،ص170 ،مجلس سى و دوم(

ــ دلائل عدم صلاحیّت خلفای اهل سنّت برای امامت

ـ عدالت خلفای اهل سنّت

گفته شد که شیعه عصمت را از شرائط امام می داند ولی اهل سنّت عدالت را برای این منظور کافی دانسته اند. 
شیعه گذشته از اینکه با دلائلی ثابت می کند امام باید معصوم باشد ، ثابت می کند که خلفای سه گانه ی اهل سنّت حتّی عدالت هم نداشته اند ، کجا رسد عصمت. 
چند روایت از کتب علمای برجسته ی اهل سنّت نقل می کنیم که خود خواننده ی عاقل و فهیم به راحتی می تواند از کنار هم چیدن این روایات دریابد که این دو خلیفه نخست ابداً عدالت نداشته اند. لذا نه فقظ با مبنای شیعه که حتّی با مبنای خود اهل سنّت نیز شایسته ی امامت بر امّت نبوده اند.
اهل سنّت روایت کرده اند از رسول خدا (ص) که فرمودند: « علىّ مَع الحقّ و الحقّ مع علىّ لا یَفتَرقانِ حتّى یَردا عَلَىّ الحوضَ یومَ القیامةِ. ــــــ علی با حق است و حق با علی است ؛این دو از هم جدا نمی شوند تا روز قیامت در کنار حوض بر من وارد شوند.» ( تاریخ بغداد ، خطیب بغدادی ، ج 14 ،ص322 ــ تاریخ مدینة دمشق ، ابن عساکر ، ج42، ص4491 )
و روایت کرده اند که فرمودند:« علیّ مع القرآن و القرآن مع علیّ و لن یفترقا حتّى یردا علیّ الحوض. ــــــ علی با قرآن است و قرآن با علی است ؛ این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند » ( المستدرک ، حاکم نیشابوری ، ج3 ،ص 124 ـ المعجم الصغیر ، الطبرانی ، ج1 ، ص 255 ــ کنزالعمال ، المتقی الهندی ، ج11 ، ص 603 )
باز در حدیث متواتر ثقلین روایت نموده اند از رسول خدا (ص) که فرمودند: « ... فانظروا کیف تخلّفونی فی الثقلین. فقام رجل فقال یا رسول الله و ما الثقلان؟ فقال رسول الله صلی الله علیه و سلم الاکبر کتاب الله ؛ سبب طرفه بید الله و طرفه بأیدیکم فتمسکوا به لم تزالوا و لا تضلّوا. والاصغر عترتی و انّهما لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض و سألت لهما ذلک ربّی فلاتقدّموهما فتهلکوا و لاتعلّموهما فانّهما اعلم منکم. ـــــــ بنگرید که پس از من، با دو یادگار گرانبهاى من چگونه رفتار مى‏کنید؟ مردی برخاست و پرسید: یا رسول الله! دو أثر گرانبهاى شما چیست؟ فرمود: ثقل اکبر کتاب خداست؛ وسیله ای که جانبى از آن در دست خدا مى‏باشد و طرف دیگر آن در اختیار شما قرار گرفته است؛ پس به آن چنگ بزنید که نمی لغزید و گمراه نمی شوید ؛ و ثقل اصغر عترت من است؛ که همانا آن دو هرگز از همدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. و من هم از پروردگارم همین اتحاد و یگانگى را براى آنها درخواست کرده‏ام. پس بر این دو پیشى نگیرید که به هلاکت مى‏رسید و سخنى به آنها نیاموزید که آنان از شما داناترند» ( المعجم الکبیر ، الطبرانی ، ج3 ، ص66 و با کمی اختلاف در المستدرک،حاکم نیشابوری، ج3 ،ص109)

و در نقل دیگری از این حدیث فرمودند: « ... فانظروا کیف تخلفونى فى الثقلین . فنادی مناد: و ما الثقلان یا رسول اللّه؟ قال: کتاب اللّه طرف بید اللّه و طرف بأیدیکم فاستمسّکوا به و لا تضلوا، و الآخر عترتى، و إن اللطیف الخبیر نبأنى أنهما لن یتفرقا حتى یردا علی الحوض، و سألت ذلک لهما ربى، فلا تقدموهما فتهلکوا، و لا تقصروا عنهما فتهلکوا، و لا تعلموهم فانهم أعلم منکم، ثم اخذ بید علی رضی الله عنه فقال من کنت أولى به من نفسه فعلىّ ولیه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه. ــــــ بنگرید که پس از من، با دو یادگار گرانبهاى من چگونه رفتار مى‏کنید؟ پرسیدند: یا رسول الله! دو أثر گرانبهاى شما چیست؟ فرمود: یکى کتاب خداست که جانبى از آن در دست خدا مى‏باشد و طرف دیگر آن در اختیار شما قرار گرفته است؛ به آن چنگ بزنید و گمراه نشوید. و دیگرى عترت من است؛ خداى لطیف و دانا ، مرا مطّلع ساخته که این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. و من هم از پروردگارم همین اتحاد و یگانگى را براى 
آنها درخواست کرده‏ام. پس بر این دو پیشى نگیرید که به هلاکت مى‏رسید و در مورد آنها کوتاهى نکنید که هلاک خواهید شد. و سخنى به آنها نیاموزید که آنان از شما داناترند. سپس دست علی (ع) را گرفت و فرمود: هر که من نسبت به جان او، از خود او اولاترم، على هم اولاتر است به جان او. پروردگارا! دوستش را دوست و دشمنش را دشمن بدار.» (المعجم الکبیر ،الطبرانی ، ج3 ، ص167)
باز روایت کرده اند که: « حَیْثُ اسْتَخْلَفَهُ عَلَى الْمَدِینَةِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ تُخْلِفُنِی عَلَى النِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ فَقَالَ أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَکُونَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی‏ . ــــــــ زمانی که پیامبر(ص) ـ در عزیمت به جنگ ـ علی (ع) را به عنوان خلیفه ی خود در مدینه گذاشت ، علی (ع) گفت: یا رسول الله آیا مرا بر زنان و کودکان خلیفه قرار می دهی؟! پس پیامبر (ص) فرمودند: آیا راضی نیستی به اینکه نسبت به من مثل هارون باشی نسبت به موسی ، غیر از اینکه بعد از من پیامبری نیست. » (صحیح بخاری ، ج 4 ، 209 و ج5 ، ص129 ــ صحیح مسلم ، ج7 ، ص 120 )
اینها احادیثی است که علمای اهل سنّت خودشان در کتابهای روایی شان آورده اند. انصافاً اگر کسی در مقابل این احادیث نبوی که به روشنی حقّانیّت اهل بیت (ع) را اثبات می کنند ، مقاومت نمود و راهی غیر از راه اهل بیت را برگزید ، او را چه باید گفت؟!!

حال روایات دیگری از کتب اهل سنّت ذکر می کنیم تا ببینید خلفای اهل سنّت با چنین اهل بیتی چه رفتاری کردند.

بلاذرى مى‏گوید: « ابوبکر کسى را دنبال على فرستاد تا بیاید و بیعت کند ولى او نیامد. پس از آن عمر بن خطاب در حالى که آتش به همراه داشت، به سوى خانه على رفت. فاطمه عمر را بر در خانه ملاقات کرد و گفت: اى پسر خطاب آیا مى‏خواهى خانه ی ما را آتش بزنى؟ عمر بن خطاب گفت: بله. » (انساب الاشراف، ج 2، ص 12، تحقیق محمود الفردوس العظم، دار الیقظة العربیة)
ابن عبد ربّه مى‏گوید: « آنان که از بیعت سرباز زدند عبارتند از: على، عباس، زبیر و سعد بن عباده. على، عباس و زبیر در خانه ی فاطمه نشستند. ابوبکر عمر را فرستاد تا آنها از خانه ی فاطمه بیرون بیایند. ابوبکر به عمر گفت: اگر سرباز زدند با آنان بجنگ. عمر به همراه آتش به خانه ی فاطمه آمد تا خانه را بر سر آنان آتش بزند. فاطمه او را دید و گفت: اى پسر خطاب آیا آمده‏اى خانه ما را آتش بزنى؟ عمر گفت: بله، مگر این که بیعت کنید. » (العقد الفرید، ج 5، ص 12، چاپ مصر، چاپ دوّم، تحقیق محمد سعید العربان، 1953 و 1272)
ابن قتیبه دینورى آورده است: « ابوبکر عمر را به سوى کسانى که بیعت نکردند و در خانه على تحصّن کردند، فرستاد. عمر به خانه ی على آمد و صدا زد ولى کسى بیرون نیامد. عمر هیزم خواست و گفت: قسم به آنکه جان عمر در دست اوست، یا باید بیرون بیایید و بیعت کنید و یا خانه را بر سر آنانکه در آن هستند آتش مى‏زنم. به او گفتند: فاطمه در آن است. عمر گفت: و لو فاطمه در آن باشد. همه بیرون آمدند ولى على بیرون نیامد. عمر نزد ابوبکر رفت و گفت: آیا نمى‏خواهى از على که از بیعت سرباز زده بیعت بگیرى؟ ابوبکر به قنفذ گفت: برو على را بیاور. قنفذ آمد و على به او گفت: چه کار دارى؟ قنفذ گفت: خلیفه ی رسول خدا تو را مى‏خواهد. على به او گفت: زود بر پیامبر دروغ بستید. قنفذ پیام على را به ابوبکر رساند. ابوبکر گریه طولانى کرد. عمر گفت: على را رها نکن. ابوبکر به قنفذ گفت: دوباره نزد على برو و بگو: با خلیفه ی رسول خدا بیعت کن. على گفت: سبحان الله، آنچه را که از آن او نیست براى خودش ادعا کرده است. قنفذ پیام على را به ابوبکر رساند. ابوبکر بازهم بسیار گریه کرد. پس از آن ، عمر برخاست و گروهى با او همراه شدند و به در خانه ی فاطمه آمدند. در زدند. وقتى فاطمه صداى آنها را شنید، با صداى بلند فریاد کرد: «یا ابتاه» « یا رسول الله» پس از تو از پسر خطاب و پسر ابى قحافه چه‏ها که نکشیدیم. وقتى که گروه مهاجم گریه ی فاطمه را شنیدند. در حالى که گریه مى‏کردند برگشتند و دلشان به حضرت فاطمه سوخت ولى عمر و عدّه‏اى ماندند. على را بیرون آوردند و گفتند: بیعت کن ! على گفت: اگر بیعت نکنم چه مى‏کنید؟ گفتند: به خدا سوگند گردنت را مى‏زنیم. » ( الامامة و السیاسة، ج 1، ص 30، تحقیق استاد على شیرى، منشورات رضى)

حال خواننده ی فهیم و صاحب عقل سلیم قضاوت فرماید که پیامبر خدا(ص) چه صفارشاتی درباره علی (ع) و اهل بیت نمودند و خلفا با آنها چه کردند؟!! او چه فرمان داد و برخی با فرمان او چگونه رفتار نمودند؟! 
اینها با اهل بیت رسول خدا(ص) این گونه رفتار نمودند ، حال آنکه خداوند متعال فرموده است:« ِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ ـــ بگو:من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‏کنم جز دوست‏داشتن نزدیکانم‏ »(الشورى:23) ؛ آیا این بود دوست داشتن اهل بیت رسول خدا(ص)؟!! آیا آنکه این آیه و آن همه روایات نبوی را زیر پا گذاشته عادل است؟! اگر کسی با اسیر جنگی کافر چنین رفتاری می کرد در عدالتش شک بود ، کجا رسد که با اهل بیت رسول خدا (ص) چنین نماید ؛ آنهم با وجود این همه آیه و روایت در حقّ ایشان.

و از همین جاست که تفرقه میان امّت اسلام آغاز گشت و خلفای اهل سنّت با زیر پا نهادن این همه آیات و روایات ، بنیانگذار این تفرقه ی عظیم گشتند. بلکه به اعتراف معتبرترین کتب روایی اهل سنّت ، اینان جریان ایجاد تفرقه را پیشتر از این نیز آغاز نموده بودند. 
عالم برجسته ی اهل سنّت ، جناب بخاری در معتبرترین کتاب اهل سنّت ، یعنی صحیح بخاری ، آورده است: « لما حضر رسول الله صلّى الله علیه و سلّم و فی البیت رجال فقال النبی صلّى الله علیه و سلّم: هلموا أکتب لکم کتابا لا تضلوا بعده أبدا فقال بعضهم: إن رسول الله قد غلبه الوجع و عندکم القرآن حسبنا کتاب الله، فاختلف أهل البیت و اختصموا فمنهم من یقول قربوا یکتب لکم کتابا لا تضلوا بعده. و منهم من یقول غیر ذلک. فلما أکثروا اللغو و الاختلاف قال: رسول الله صلّى الله علیه و سلّم قوموا ـــــــ زمانی که رسول خدا (ص) در بستر بیماری بودند ، ــ در حالی که اصحاب دور ایشان را گرفته بودند ــ فرمودند: کاغذ و قلمی بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که بعد از من هرگز گمراه نشوید. در این هنگام بعضی گفتند: بیماری بر او غلبه نموده در حالی که کتاب خدا نزد شماست و کتاب خدا ما را کفایت می کند ؛ و اهل خانه اختلاف نمودند و تخاصم کردند. پس بعضی می گفتند: کاغذ و قلم بیاورید تا چیزی بنویسد که هرگز گمراه نشوید ؛ و برخی دیگر غیر این می گفتند. پس زمانی که بیهوده گویی و اختلاف بالا گرفت ، رسول خدا (ص) فرمودند: بلند شوید (بروید بیرون)» (صحیح بخاری ، ج5، ص138) 
بخاری در بیان دیگری از همین حدیث نقل نموده که: « لما حضر رسول الله صلّى الله علیه و سلم، و فی البیت رجال فیهم عمر بن الخطاب، فقال النبیّ صلّى الله علیه و سلم: هلموا أکتب لکم کتابا لن تضلوا بعده أبدا، فقال عمر: إنّ رسول الله صلّى الله علیه و سلم قد غلب علیه الوجع و عندکم القرآن، حسبنا کتاب‏الله، فاختلف أهل البیت، و اختصموا، فمنهم من یقول: قربوا یکتب لکم رسول الله صلّى الله علیه و سلم، و منهم من یقول ما قال عمر. فلما أکثروا اللغو و الاختلاف عند رسول الله صلّى الله علیه و سلم، قال النبیّ صلّى الله علیه و سلم: قوموا ـــــــــ زمانی که رسول خدا (ص) در بستر بیماری بودند ، ــ در حالی که اصحاب دور ایشان را گرفته بودند و عمر بن خطّاب نیز در بین آنها بود ــ فرمودند: کاغذ و قلمی بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که بعد از من هرگز گمراه نشوید. پس عمر گفت: بیماری بر رسول خدا غلبه نموده در حالی که کتاب خدا نزد شماست و کتاب خدا ما را کفایت می کند ؛ و اهل خانه اختلاف نمودند و تخاصم کردند. پس بعضی می گفتند: کاغذ و قلم بیاورید تا رسول خدا چیزی بنویسد ؛ و برخی دیگر می گفتند آنچه را که عمر گفت. پس زمانی که بیهوده گویی و اختلاف نزد رسول خدا بالا گرفت ، رسول خدا (ص) فرمودند: بلند شوید (بروید بیرون)» (صحیح بخاری ، ج7، ص9 ـــ صحیح مسلم ، ج5 ، ص76) 
این بیان خلیفه دوم ، به وضوح نشان می دهد که او نه تنها عصمت مطلق رسول خدا را قبول نداشته بلکه حتّی فتوا به زوال عقل آن جناب نیز داده است. چون منظور وی از اینکه بیماری بر رسول خدا غلبه نموده ، این است که آن حضرت معاذ الله هذیان می گوید ؛ و هذیان زمانی بر شخص عارض می شود که عقل او مخدوش شود. و این واقعاً برای هرانسان منصفی جای سوال است که چرا وی چنین نسبت زشت و ناروایی را به رسول الله(ص) داد؟ در حالی که اگر چنین نسبتی را به شخصی عادی بدهند ، اقوام او موی از سر گوینده می کنند. سبحان الله ! وی چگونه چنین نسبتی به رسول خدا (ص) می دهد در حالی خداوند در حقّ حضرتش فرمود: « وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ ؛ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحى‏ ـــــ و او هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏گوید ؛ آنچه مى‏گوید چیزى جز وحى که بر او نازل شده نیست» (النجم:3ـ 4).
همچنین جای سوال است که چگونه برادران اهل سنّت ما کسی را به خلافت برگزیدند که با ممانعت از نوشته شدن آن مکتوب ، موجب این همه اختلاف میان امّت اسلام شد؟ پیامبر خدا به صراحت فرمودند که « کاغذ و قلمی بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که بعد از من اختلاف نکنید » و او مانع از نوشته شدن آن مطلب شد ؛ پس او مقصّر در تمام این اختلافات است ؛ و کسی که چنین جرمی را در حقّ مسلمین مرتکب شده یقیناً شأنیّت آن را نخواهد داشت که خلافت رسول الله(ص) را بر عهده بگیرد.
آیا این کار خلیفه دوم چیزی غیر از این است که رسول خدا(ص) را متّهم به جهل نمود؟ وی در مقابل سخن رسول خدا (ص) جبهه گیری نموده و گفت: « عندکم القرآن، حسبنا کتاب‏الله ـــ قرآن نزد شماست و کتاب خدا برای ما کافی است» ؛ یعنی معاذ الله رسول خدا(ص) رسول خدا (ص) صلاح امّتش را نمی داند و عمر بن خطّاب می داند. حال بگذریم از این که وی با این کلام در حقیقت سنّت رسول الله (ص) را هم فاقد اعتبار خوانده است ؛ و عجیب اینکه پیروانش خود را اهل سنّت می خوانند. 
برداران اهل سنّت ما بی تعصّب قضاوت کنند که طبق این حدیث ـ که مود قبول تمام علمای خودشان است ـ آیا عمر موجب آزار پیامبر (ص) شد یا نشد؟ روایت صراحت دارد که رسول خدا (ص) از این رفتار به قدری ناراحت شدند که حاضران را از مجلس اخراج نمودند. مگر می شود کسی حرف شما را در میان یک جمع زیر پا بگذارد و شما ناراحت نشوید. بخصوص اینکه پیامبر باشی و به امر خدا حکم به صلاح مردم دهی ؛ آن هم حکمی که کلّ امّت را تا قیامت بیمه می کند. مگر می شود کسی در برابر کاری به این اهمّیّت این گونه رفتار کند و رسول خدا(ص) از او آزرده نشود؟!!
حال این آیه را هم به گفتار فوق ضمیمه فرمایید: « إِنَّ الَّذینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهینا ــــ آنها که خدا و پیامبرش را آزار مى‏دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنیا و آخرت دور ساخته، و براى آنها عذاب خوارکننده‏اى آماده کرده است.» (الأحزاب:57)

و ای کاش ماجرا به همینجا ختم می شد ؛ و عاملان تفرقه و جبهه گیران در برابر رسول خدا (ص) دست به تحریف تعالیم رسول خدا (ص) نمی زدند. امّا متأسفانه دست به تحریف احکام نیز گشودند که شواهدی از آن را از کتب اهل سنّت ذکر می کنیم.
امام احمد بن حنبل (رئیس مذهب حنبلی) در مسند خود ، ج3 ، ص325 به نقل از جابر بن عبدالله ـ صحابی رسول خدا ـ آورده است: « متعتان کانتا علی عهد النبیّ (ص) فنهانا عنهما عمر (رض) ـــ دو متعه اند که در زمان نبیّ خدا جایز بودند و عمر (رض) ما را از آن نهی نمود.» که مراد از دو متعه ، متعةالحجّ و متعةالنساء است.
جناب ذهبی عالم بزرگ اهل سنّت نیز در کتاب تاریخ الاسلام ، ج15 ، ص 418 از خلیفه ی دوم نقل نموده که گفت : « دو متعه اند که در زمان رسول الله (ص) جایز بودند و من از آن دو نهی می کنم و بر آن دو مجازات می کنم و آن دو ، متعة الحج و متعة النساء است.»
جناب ذهبی در میزان الاعتدال ، ج3 ، ص552 به نقل از جابر آورده است: « دو متعه هستند که ما در زمان رسول خدا آن دو را انجام می دادیم که عمر ما را از آن نهی نمود.»
باقی اختلافاتی هم که امروزه بین اعمال عبادی مذهب اهل البیت و مذهب خلفا می بینید به همین نحو ایجاد شده اند ؛ که برای پرهیز از تطویل مطلب از ذکر موارد دیگر حذر می کنیم.